Tarix o’tmishning ko’zgusi

Xitoy urushdan 
keyingi 
yillarda 
 

---

- 94 - 
1918-yilga kelib mamlakatda ikki inqilobiy harakat markazi -Xitoy xalqining 
tan olingan milliy yo'lboshchisi Sun Yatsen (1867-1925) boshchiligidagi Gomindan 
hamda Xitoy kommunistik partiyasi tashkil topdi. Sun Yatsen Guanchjouda 
kommunistlar ham qo'llab-quvvatlagan hukumat tuzdi. Sovet Ittifoqidan taklif etilgan 
harbiy mutaxassislar Qizil armiyaning jangovor qismlari o'zagini tashkil etgan o'z 
armiyasini vujudga keltirishda Sun Yatsenga yordam berishdi. Bundan tashqari, 1924-
yil yanvarida Xitoyning shimoli-sharqida Gomindan va XKP hamkorligi asosida 
umummilliy biriashgan inqilobiy front tuzildi. Guandun provinsiyasi 1925-1927-
yillardagi birinchi inqilobiy ftiqarolar urushining tayanch bazasiga aylandi. Xorijiy 
politsiya tomonidan Shanxaydagi namoyishning o'qqa tutilishi inqilobga turtki 
vazifasini o'tadi. 
Sun Yatsen (1866-1925), Gomindanning asoschisi. 1866-yil 12-noyabrda 
Kanton yaqinida dunyoga keladi. Tarixiy mangbalarda Sun Ven va Sun Chjunsan 
ismlari bilan ham uchraydi, uning yaponcha taxallusi Nakayama edi.
Gonoluluda tahsil oladi, 1892-yil Gankongdagi tibbiyot maktabini tugallaydi. 
Tibbiyot amaliyotini Makaoda o‟taydi va u y erda maxfiy siyosiy tashkilot a‟zolari 
bilan tanishadi. 1894-yil Shimoliy Xitoyga sayohat qiladi. 1895-yil Kantonda Sun 
Yatsen qo‟zg‟olon ko‟tarishga harakat qiladi. Rejasi amalga oshmagach, u 
Yaponiyaga, keyinchalik esa Londonga qochadi. Uning hayotdagi asosiy maqsadi 
Xitoyda inqilob yasash edi. Ana shu maqsadda u Sharqqa 
qaytadi. U o‟z maqsadi xorijiy davlatlar vositasida amalga 
oshirishga intildi. Yaponlar Tayvanda, Fransuzlar Hindu-
Xitoyda turib yordam berar edilar. 1905-yilda Sun Yatsen 
Tokioda tahsil olayotgan minglab xitoy talabalari 
ishtirokida Birlashgan Liga (Tunmenxoy) ni tuzadi.
1911-yilda, Sun Yatsen AQSHda ekanligida 
Xokoudagi bir guruh inqilobchilar qo‟zg‟olon boshlashga 
undovchi xabarni beradi. Qizig‟i shundaki harbiy qismlar 
qo‟zg‟olonchilar tarafiga o‟tib oladilar. Monarxiya 
ma‟muriy boshqarmasining amaldorlari esa qo‟zg‟olonni 
bostirish haqidagi buyruqga bo‟ysunmaydilar. Manjur 
sulolasi taxtdan ag‟darib tashlanadi. Sun Yatsen Xitoy 
Respublikasi Prezidenti etib saylanadi. Ammo Sun Yatsen 
bu lavozimni rad etadi. Bundan foydalangan sobiq 
imperator armiyasining qo‟mondoni Yuan Shikay 1913-yilda ikkinchi inqilob 
boshlanganini e‟lon qiladi, lekin bu urunish muvaffaqiyatsiz tugagach Yaponiyaga 
qochadi. Sun Yatsen Xitoy Xalq Respublikasining asoschisi edi. 
Sun Yatsen 1925-yil 12 martda Pekinda vafot etadi. 
Shanxaydagi voqealardan so'ng Gomindan bilan XKP 
ning yo'llari ajrala boshladi. 1925-yili Sun Yatsen vafot 
etdi. Uning o'rniga kelgan Chan Kayshi (1887-1975) 
XKP bilan hamkorlikdan bosh tortdi va o'z tuzumini xorijlik vakillar yordamida qaror 
toptirishga intildi. U 1927-yili Guanchjouda hukumat tepasiga chiqdi va XKP 
tarafdorlariga qarshi ularni Guandun provinsiyasidan chiqarib yuborish maqsadida 
Sun Yatsen