Тошкент автомобил йуллар институти “Механизмлар назарияси ва машина деталлари” кафедраси

Маъруза – 3 (2соат). Юкланиш ва кучланишлар

1. 
   Юкланиш турлари.
   
2. 
   Кучланиш турлари.
   
3. 
   Жоиз (руҳсат этилган ) кучланишлар, аниқлаш усуллари.
   
4. 
   Мустаҳкамликнинг эҳтиёт коэффициенти.
   

Маълумки, машина узелларини ташкил этувчи аксарият детал-лар харакатда бўлади. Бунда деталларга таъсир этувчи юкланиш ва ундан ҳосил бўладиган кучланиш вақт оралигида ўзгариб туриши мумкин.

1. Умуман олганда юкланишлар қуйидаги турларга бўлинади:
а) Статик юкланиш. Вақт оралиғида юкланишнинг йўналиши ва қиймати ўзгармайди.
б) Динамик юкланиш. Вақт оралигида юкланиш вақт – вақти билан ўзини тебраниш даврига яқин холда бўлади.
в) Зарбли юкланиш. Контактдаги деталларни тезлиги тўсатдан ўзгаради.
г) Ҳисобий юкланиш. Машина деталларини ҳисобини соддалаш-тириш мақсадида, динамик ва зарбли юкланишлар статик юкланишлар билан алмаштирилади. Бу холда ноаниқликни ҳисобга олиш мақсади-да юкланиш каттароқ қиймат билан, яъни юкланиш коэффициентини ҳисобга олган холда қуйидаги кўринишда мослаштирилади:
P_x = P · k , T_x = T · k,

бу ерда P – номинал қувват; T – номинал момент; k – юкланиш коэффициенти.

Демак, юкланиш коэффициенти k, динамик ва зарбли юкланиш-ларни ҳисобга олувчи омил бўлиб қолади.
Деталларда ҳосил бўлган кучланишларни тақсимланиш холатига қараб, умумий ва махаллий кучланишларга ажратиш мумкин. Умумий кучланиш бу холда – детални бутун хажми ёки ўлчамининг катта сирти, бўлаги деформацияга учраб, ўз холатини ўзгартиришга харакат қилади. Масалан: детал ташқи куч таъсирида сиқилади, чўзилади, буралади, эгилади ва хоказо. Натижада деталда қуйидаги умумий кучланишлар ҳосил бўлиши мумкин ва улар жоиз кучланишлар билан таққосланганда,
чўзилишдан σ_ч= F / A ≤ [σ_ч] ;
кесилишдан τ_кес = F / A ≤ [τ_кес];
буралишдан τ_бур = T / W_p ≤ [τ_бур];
эгилишдан σ_эг= M / W ≤ [σ_эг],
шартлар бажарилиши ёки эҳтиётлик (ҳавфсизлик) коэффициентининг қиймати S ≥ [S] бўлиши керак.
бу ерда: F – ташқи куч (чўзувчи, кесувчи); А – кесим юзаси;
Т – буровчи момент; М – эгувчи момент;
W; W_р – кесимнинг эгувчи ва буровчи қаршилик моменти;
[σ_ч], [τ_кес], [τ_бур], [σ_эг] -жоиз кучланишлар.