Toshkent davlat yuridik universiteti

Nazorat uchun savollar: 
 
1. Zarar yetkazishdan kelib chiqadigan majburiyatlar uchun javobgarlik 
muammolari haqida fikr bildiring. 
2. Ma’naviy zarar miqdorini aniqlash tartibini tushuntiring. 
3. “Tez yordam” va qurilish trestiga qarashli avtomashinalarning 
to’qnashuvi natijasida piyoda Ergashev jarohat oldi. “Tez yordam” mashinasi 
va qurilish tresti mashinasi shikastlandi. YHHB xulosasiga ko’ra, har
ikkala mashina haydovchisi tomonidan ham yo’l harakati qoidasi buzilmagan. 
To’qnashuv tasodifan yo’llarning muzlashi natijasida sodir bo’ldi. 
Ergashev mashina egalari ustidan unga yetkazilgan zararni to’lash bo’yicha 
shikoyat qildi. Qurilish trestiga nisbatan tuman sog’liqni saqlash bo’limi ham 
shikoyat qildi. 
Bahsni qanday echish kerak? Qurilish tresti mashinasining haydovchisi 
to’qnashuvda aybdor bo’lsa, sud qarori o’zgaradimi? 
4. Shaxsiy mashinada ketayotgan Baratov tezlikni oshirishi natijasida 
mashinani boshqara olmay yo’l chetida turgan Ochilovning mashinasiga urilib, uni 
harakatga keltirdi, Ochilovning mashinasi esa oldida turgan avtoparkga tegishli 
mashinasini tiklash - 300.000 so’mni tashkil qildi. Baratovning mashinasi ham 
shikastlanib, uni ta’mirlashga 500.000 so’m ketardi. Avtopark Ochilov va Baratov 
ustidan sudga shikoyat qilib, birgalikda keltirilgan zararni to’lashni talab qildi. 
Ochilov Baratov ustidan sudga shikoyat qilib, ta’mirlashga ketadigan mablag’ni 

---

462 
to’lashni talab qildi va avtopark mashinasiga keltirgan zararni to’lashdan o’zini 
ozod qilishni so’radi. Chunki, uning mashinasi Baratovning aybi bilan 
shikastlanganligini aytadi. 
Baratov o’ziga qo’yilgan talablarni rad etib, birinchidan, avtopark 
mashinasiga uning mashinasi tomonidan emas, balki Ochilovning mashinasi 
tomonidan shikast yetkazilganligini va ikkinchidan, Ochilovning o’zi aybdor 
ekanligini aytadi. Sababi Ochilov mashinasini mashina qo’yish mumkin bo’lmagan 
joyga qo’yganligini ta’kidladi. Ochilov, esa Baratovning shikoyatlarini noo’rin 
ekanligini aytadi. 
Ishni hal qiling. 
5. Avtomashinalarni ta’mirlash zavodining slesar shogirdi 17 yoshli 
Yormatov Komil va yo’l texnikumi talabasi 16 yoshli Soliev Vali eshik qulfini 
buzib Bozorovga tegishli “Jiguli” avtomashinasini olib qochdilar.
Rulga Komil o’tirdi. Ta’qibdan qo’rqib u tezlikni oshirdi, burilishda 
mashinani boshqara olmaydi va mashina ag’darilib yo’l chetidagi simyog’ochga 
urildi. Yormatov va Solievlar shu erning o’zida qo’lga olindi. 
Mashina shikastlandi. Solievning o’ng kuragi va ikkita qovurg’asi sindi. 
Natijada u bir yil 50%ga umumiy mehnat qobiliyatini yo’qotdi. O’qishdan orqada 
qolib ketmasligi uchun uning ota-onasi repetitor yolladilar. 
Bozorov, Yormatov va Solievlarni hali balog’atga etmagan hisoblanib, 
ularning keltirgan zararni qoplashiga ko’zi etmay ularning ota-onasidan keltirgan 
zararni undirish maqsadida sudga shikoyat arizasi berdi.
Solievning otasi bu shikoyatni rad etdi. Chunki, uning o’g’li Vali faqatgina 
avtomashina qulfini ochishda Yormatov Komilga yordam bergan xolos. Mashinani 
Yormatov Komil boshqargan. Shuning uchun ham zarar uchun Komil javob berishi 
kerak. Shu bilan birgalikda Solievning otasi o’g’li nomidan halokat tufayli 
keltirilgan zararni to’latish maqsadida Bozorov ustidan shikoyat qiladi. Sababi 
Valiga zarar yuqori xavf manbai natijasida keltirilgan. 
Bu ish qanday hal qilinmog’i kerak? 
6. 12 yoshli Vohid Qodirov qishloqda buvisi Fozilovnikida yashardi. U erda 
Vohid 13 yoshli qo’shni bola Komil Salimov bilan tanishdi. 
Bir kuni buvisining uyida yo’qligidan foydalanib, ular buvisining uyida 
ijarada yashovchi Norboevning xonasiga kirib magnitofon tasmalarni (umumiy 
qiymati 100.000 so’m) o’g’irlab, noma’lum shaxsga 50.000 so’mga sotdilar. Bu 
pul Vohidda saqlanardi. Shu orada Norboevning narsalari yo’qolgani aniqlandi va 
bu pullar Vohiddan olib qo’yildi. 
Norboev Vohid va Komil tomonidan keltirilgan zararni undirish maqsadida 
(50.000 so’m) Fozilova, Vohidning onasi - Muslimova N.I. (Vohidning otasi yo’q) 
va Komilning ota-onasi - Salimov V.I. va Solieva I.I.lar ustidan shikoyat qilib 
sudga ariza beradi. 
Fuqarolik sudi Fozilovadan - Vohid tarbiyasiga e’tiborsiz qaraganligi hamda 
Komilning onasi - Solieva I.I.dan Komilning tarbiyasi bilan jiddiy 
shug’ullanmaganligi uchun 50.000 so’mni birgalikda to’lashlari lozim deb ajrim 
chiqardi. 
Sud Salimov V.I.ni (Komilning otasi) va Muslimova N.I.ni (Vohidning 

---

463 
onasi) javobgarlikdan ozod qildi, chunki Salimov V.I. 5 yildan buyon oilasi bilan 
yashamaydi (Salimova I.I. bilan ajrashganligi sababli), Muslimova N.I. esa uzoq 
muddatli 4 yillik chet el safarida bo’lganligi uchun o’g’li ustidan nazorat qilmagan, 
natijada uni buvisinikiga yuborgan. Shuning uchun ular o’g’illarining Norboevga 
keltirgan zararida aybsiz. 
Sudning bu qarori prokuror tomonidan inkor etildi. 
Prokuror nimaga asoslanib, sud qaroriga e’tiroz bildirdi? Fozilova o’zini 
javobgarlikdan ozod qilishni so’raydi. Chunki Norboevga keltirgan zarar 100.000 
so’m edi. Agar bu summani ikkiga bo’lsak, uning yarmisi ya’ni 50.000 so’mi 
Vohidning zimmasiga tushadi. Vohiddan 50.000 so’m tortib olinib, Norboevga 
qaytarilganligi sababli Fozilova o’z hissasidan qutuldim deb o’ylaydi. 
Bu ish qanday hal qilinadi? 
7. Sud qarori bilan Zaravshon qishlog’i fuqarosi I.N.Po’latov o’zganing yosh 
o’g’li Ikromga aliment to’lar edi. Keyinchalik (I.N.Po’latovning ko’p marotaba 
qilgan shikoyatidan so’ng) ma’lum bo’ldiki, bolaning haqiqiy otasi va ish bo’yicha 
javobgar uning familiyadoshi, qo’shni Zarafshon qishlog’ida yashovchi boshqa 
I.N.Po’latov ekan. Qaror chiqarish va ijro qog’ozini yozayotganda qishloq nomi 
noto’g’ri yozilib qolgan ekan (Zaravshon qishlog’i o’rniga Zarafshon qishlog’i). 
I.N.Po’latov aliment uchun to’langan, sudga bir necha bor qatnashi natijasida 
ketgan summani, shuning natijasida qanday ish haqi yo’qotganligini hamda unga 
ma’naviy zarar keltirganligini aytib, ana shu zararlarni to’lashni talab qilib sudga 
ariza bilan murojaat qildi. 
Po’latovning talablari qondirilishi kerakmi? Bu ish qanday hal qilinishi 
kerak? 
8. Davlat avtomobil bo’limi inspektori Dadaev ko’p marta hech qanday 
asossiz fuqaro Eshmatovni to’xtatib, undan hujjatlarni ko’rsatishni talab qilardi. 
Bundan jahli chiqqan Eshmatov bir gal Dadaevning talabini bajarishdan bosh 
tortganligi sababli Dadaev unga jismoniy kuch ishlatdi va qo’liga shikast yetkazdi. 
Natijada Eshmatov ikki oy davolandi.
Noqonuniy harakatlari uchun Dadaev intizomiy javobgarlikka tortildi. 
Eshmatov yuridik fakultetda o’qiydigan yaqin tanishi bo’lgan bir talabaga 
murojaat qilib, undan o’ziga keltirilgan zararni kimdan undirishni bilib berishni 
iltimos qildi. 
Talaba noqonuniy yo’l bilan huquqni muhofaza qiluvchi organ xodimlari, 
rahbar xodimlar, mansabdor shaxslar tomonidan keltirilgan zarar davlat tomonidan 
to’lanishini tushuntirdi va Eshmatov unga keltirilgan zararni to’latish uchun 
mahalliy ma’muriyatning moliya organini sudga berishi lozimligini ta’kidladi. 
Talabaning aytganini qilib, Eshmatov moliya bo’limi ustidan sudga ariza berdi. 
Ishni ko’rish jarayonida sud javobgar qilib DAN inspektori Dadaevni 
hisoblaydi va undan arizada ko’rsatilgan summani to’latadi. Dadaev sudning bu 
qaroriga norozilik bildirib shikoyat qiladi. 
Sud ishni ko’rish jarayonida DAN inspektori Dadaevni javobgar sifatida 
e’tirof etib, arizada ko’rsatilgan summani undan undirish to’g’risida qonuniy 
to’xtamga keladi.
Yuqori sud organi qanday aniqlik kiritishi va bu ish qanday hal qilinishi 

---

464 
kerak? 
9. Avtokorxona haydovchisi Boliev O’zbekiston shossesi bo’ylab ketayotib 
yo’l harakati qoidasini buzadi va natijada fuqaro Zoirovga tegishli avtomashina 
bilan to’qnashadi. Halokat Bolievning aybi bilan bo’lganligi sababli, u Zoirovning 
mashinasini avtokorxona garajida ta’mirlab berishga o’z hohishi bilan rozi bo’ladi. 
Shu maqsadda Boliev avtokorxona ishchilari Parpiev hamda Vohidov bilan 
Zoirovning mashinasini ishdan tashqari paytda ta’mirlab berishga kelishib oladi. 
Lekin avtomashina ta’mirdan chiqqach, Boliev kelishilgan narxni to’lashdan bosh 
tortadi. Uningcha mashina to’qnashuvidagi keltirilgan zararni avtokorxona to’lashi 
kerak. Chunki, u xizmat vazifasini bajarayotib Zoirovning mashinasi bilan 
to’qnashib ketgan. 
Parpiev va Vohidov kelishilgan narxni undirib berishlarini so’rab sudga ariza 
berdilar. 
Sud avtokorxonani javobgar qilib yuqoridagi Parpiev va Vohidovga tegishli 
narxni avtokorxonadan undirib berdi. 
Sud bu holda to’g’ri qaror qabul qilganmi? 
10. Avtobaza ishchisi Sulaymonova xizmat yuzasidan avtokorxonaga 
qarashli yuk mashinasida kelayotgan edi. Shu mashinada Sulaymonovaning tanishi 
Komilova ham ketmoqda edi. Yo’lda ketayotib haydovchi To’xtaev mashinadagi 
texnik nosozlik tufayli uni boshqara olmay qoldi. Natijada mashinaning o’ng 
g’ildiragi chuqurga tushib mashina ag’darilib ketdi. To’xtaev bu chuqurni 
ko’rmagan edi. Avariyadan Sulaymonova va Komilova jarohat olishi natijasida 
Sulaymonova 60% Komilova 40% mehnat qobiliyatini yo’qotdi. 
Avtoinspeksiya xulosasiga ko’ra, shofyor To’xtaev tomonidan yo’l harakati 
qoidasi buzilmagan va mashinani ishga chiqargan avtobazaning ham aybi yo’q. 
Sulaymonova va Komilovalar o’zlariga keltirilgan zararni undirish uchun 
avtokorxona ustidan shikoyat qilishdi. Sulaymonovaning o’rtaga oylik maoshi 
20.000 so’mni, Komilovniki esa, 18.000 so’mni tashkil qilardi. Lekin, 
Sulaymonovaga 8.000 so’m nafaqa, Komilovaga umuman nafaqa tayinlanmaydi. 
Shikoyatga qarshi avtokorxona javobgarlikdan ozod qilishini so’raydi. Baxtsiz 
hodisada Komilovaning o’zi aybdor, chunki u yo’lovchilar uchun moslashmagan 
yuk mashinasiga o’tirgan. Sulaymonovaga kelsak, uning sog’lig’iga yetkazilgan 
zarar ish jarayonida sodir bo’lgan. Bu baxtsiz hodisada avtokorxonaning aybi 
yo’qligi uchun avtokorxona bu keltirilgan zararga javobgar emas. 
Bu bahsda kim haq? 
11. Avtokorxona shofyori G’oziev dam olish kuni garaj hududiga kelib, 
qorovulning yo’qligidan foydalanib o’zboshimchalik bilan garajdan mashinani olib 
chiqib ketdi (garaj boshlig’i bilan kelishib kalitni o’zida saqlar edi). Tumanli 
yo’lda keta turib, G’oziev oldidagi mashinani quvib o’tayotganida mashinani 
boshqara olmay, qarshi chiziqqa chiqib ketib, qarshisida kelayotgan Vohidovning 
mashinasi bilan to’qnashadi. Vohidovning mashinasida yo’lovchi Zaripov bor edi. 
To’qnashish natijasida ikkala mashina ham shikastlandi. Vohidovning mashinasini 
tiklash uchun 800.000 so’m, avtobaza mashinasini tiklash uchun 500.000 so’m sarf 
qilindi. Yo’lovchi Zaripov jarohat olishi natijasida 60% mehnat qobiliyatini 
yo’qotdi va Vohidovga hamda avtokorxonaga nisbatan shikoyat qildi. Vohidov 

---

465 
Zaripovning talablariga qarshi chiqib, uning jarohat olishiga G’oziev aybdor va bu 
ish bo’yicha javobgar bo’lishi kerak dedi va o’z navbatida avtokorxona ustidan 
shikoyat qilib, uning mashinasiga keltirilgan zararni to’lashni talab qildi. 
Avtokorxona Vohidov va Zaripovlarning shikoyatlariga qarshi chiqib shunday 
dedi: birinchidan, G’oziev tomonidan o’zboshimchalik bilan olib ketilgan mashina 
avtokorxona qaramog’idan chiqdi, shuning uchun Vohidov va Zaripovga 
keltirilgan zarar uchun u javobgar emas, ikkinchidan, avtomashinalar to’qnashuvi 
tuman natijasida sodir bo’ldi, shuning uchun nafaqat avtokorxona, balki Vohidov 
ham javobgarlikdan ozod bo’lishi kerak. 
Ishni hal qiling. 
12. 1995 yil 5 iyulda Gulovga tegishli ishonch qog’ozi bilan uning 17 yoshli 
balog’atga etmagan o’g’li boshqarib borayotgan “Dnepr” rusumli motostikl 
Nurovga tegishli “Jiguli” mashinasi bilan to’qnashib, mashinaga shikast yetkazildi.
Tergov organlarining fikriga binoan, yo’l transport hodisasi motostikl 
haydovchisining aybi bilan sodir bo’lgan. 
Nurov Gulov ustidan sudga shikoyat qilib, avtomashinaning ta’mirlashga 
ketadigan mablag’ni undirishni talab qildi. 
Ishni ko’rib chiqish jarayonida sud javobgar shaxs sifatida Gulov va uning 
o’g’lini birgalikda mashinaga yetkazilgan zararni to’lash to’g’risida qaror chiqardi. 
Prokuror sudning bu qaroriga qarshi e’tiroz bildirdi. 
Prokurorning sud qaroriga e’tiroz bildirishiga nimalar asos bo’la oladi? 
13. Maishiy xizmatlar ko’rsatish bo’yicha yangi korxona qurish va undan 
birgalikda foydalanish maqsadida “Ximik” AJ bilan “Quruvchi” AJ o’rtasida 
shartnoma tuzildi. Qurilish 3 yil davomida bajarilish loz im edi. Qurilish 
davlat byudjeti mablag’lari va buyurtmachining maishiy zahiralari hisobiga 
“Quruvchi” AJ tomonidan amalga oshirilishi kelishilgan edi. Qurilish 2 yil 
davom etdi va byudjet ajratmalari yo’qligi hamda obyektning ekologik 
talablarga javob bermasligi sababli to’xtatildi. “Ximik” AJ “Quruvchi” AJning 
har 
ajatlarini 
qoplashni, 
ishlarni 
bajarishning 
oxirgi 
bosqichini 
moliyalashtirishni rad qildi va shartnomada bunday holatda har ajatlarni 
qoplashni, ishlarni moliyalashtirishning alohida tartibi belgilanganini ko’rsatdi. 
“Quruvchi” AJ bu shartlarga rozi bo’lmadi va O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik 
kodeksining 1000-moddasiga asoslanish kerakligini ko’rsatdi. Taraflar o’zaro 
kelishuvga erisha olmagani sababli buyurtmachi ustidan da’vo arizasi bilan 
pudratchi xo’jalik sudiga murojaat qildi, 
Nizoda kim haq? Xo’jalik sudining hal qiluv qarori qanday bo’lishi 
kerak? 
14. O’rmonximiya kombinati ishchisi Mirzaev stisternadan o’rmonximiya 
kombinatiga tegishli etil spirtini o’g’irlab tanishi Qodirovni mehmon qiladi. 
Natijada u zaharlanib, ikkala ko’zi ham ko’rmay qoladi, Mirzaevning o’zi esa 50% 
ko’rish qobiliyatini yo’qotadi. Qodirov o’rmonximiya kombinatini etil spirt egasi 
hisoblab va bu spirt yuqori xavf manbai ekanligini aytib, kombinat ustidan o’zi 
ko’rgan moddiy va ma’naviy zararni undirish maqsadida shikoyat qilib, sudga 
ariza berdi. Xuddi shunday aybnomani Mirzaev ham aytadi. 
Qodirov va Mirzaevlarning shikoyati to’g’rimi? 

---

466 

---

467