Xx аср ўзбек адабиётида рубоий ва қитъа

23 Е. Н. Г а л к и н а-Ф е д о р у к, Знаковость в язнке с точки зрения 
марксистского язшкознаиия, «Иностранньш язик в школе», 1952, № 2, 
стр. 17.
24 Журн. «Вопроси язикознания», 1955, № 5, стр. 77.
25 Қаранг: П. С. П о п о в, Понятие слова в свете марксистского учения 
о непосредственной связи язнка и мншления, Вестник МГУ, 1954, № 4, 
стр. 77; Р. П. Г о р с к и й, Роль язика в познании, сб. «Мншление и язнк», 
Госполитиздат, М., 1957, стр. 85.
60
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лашупи ва конкретлашувига ёрдам берган бўлар эди. Мана
шу икки ҳодисанинг ўзига хос хусусиятларини белгилаш ва 
чегаралаш йўли билан сўз тушунчанннг чинакам бирлигини 
аниқлаш мумкин, холос.
Уз навбатида бу, сўзнинг табиатини 
аниқлашда катта 
фойда келтиради. Бу эса тилшуносликдан ташқари, тушун- 
чанинг моҳиятини очиб беришга ҳам ёрдам берган бўлур 
эди.
Мана шу проблеманинг ишланмаганлиги ва бу хусусда 
ягона фикр йўҳлиги баъзан уни эътибордан четда ҳолишига 
сабаб бўлди.
«Тушунча» ва «маъно» терминларининг етарли дараж ада 
чегараланмаганлиги лингвистикада одат тусига кириб қол- 
ган»26,— деб ёзади академик Виноградов.
Психологларнинг ҳам бу ҳақда фикрлари бор27.
Сўз, қисман унинг маъноси тушунчадан, яъни ўзига хос 
хуеусиятлари билан тафаккур категориясидан фарқ қилув- 
чи тил категорияеидир.
Тушунча билан сўз маъноси ўртасидаги 
ҳақиқий муно- 
сабат, уларнинг бирлиги ва фарқи нималардан иборат?
Тушунча тафаккур сифатида вужудга келиб сўзнинг мод- 
дий қобнгига ўралган ҳолда у билан бирга яшайди. Бирор 
тушунчасиз сўз бўлмаганидек (грамматик жиҳатдан тўлиқ 
шакллаиган сўзни назарда тутамнз), сўз ёрдамисиз ифода- 
ланган тушукча ҳам йўқ. Бу тил ва тафаккур бирлиги мана 
шунда ифодаланади.
Сўзда мужассамлашган тушунча унинг маъноси билан 
органик алоқада бўлади. Тушунча билан сўз маьноси пред- 
мет ва ҳодисаларнинг айни бир доирасини умумлаштиради 
ва акс эттнради. Улар ўртасидаги бирлик мана шунга асос- 
ланади. Аммо 
сўз 
маъносидаги 
умумлаштириш ва акс 
эттириш тушунчадан фарқ қилади. Тушунча предмет ва ҳодиса- 
ларнинг умумнй, муҳим белгиларини ўзида мужассамлаш- 
тиради, бунда тафаккур ана шу предметларга хос тасоди- 
фий ва муҳим бўлмаган белгилардан чалгитилади. Масалан, 
суюқлпк тушунчасида ҳар хил 
жисмлар 
ажратилади ва 
улар агрегат ҳолати бўйича бирлаштирилади. Бу тушунчага 
молекулаларнинг суюқлик учун характерли алоқасига эга 
бўлган, уларнинг нндивидуал, айни ҳолатда муҳим бўлма- 
ган белгиларига қарамасдан, ҳар қандай жисм кнради.
Сўз маъносидаги умумийлик нимада кўринади?
Дарё сўзи қамраган барча ҳодисаларнинг 
(анҳор, ден- 2
8