Янги таҳрирдаги Конституциянинг фуқаролар учун энг аҳамиятли қоидалари бўйича шарҳлар 1

Ўз шахсини эркин камол топтириш ҳуқуқи – бу инсоннинг ўз 
шахсини 
эркин 
ривожлантириш, 
қонунчилик 
ҳужжатлари 
билан 
тақиқланмаган ҳар қандай ҳаракатни амалга ошириш ҳуқуқига эга 
бўлишидир. Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясида ҳам айнан “ҳар 
бир инсон қаерда бўлишидан қатъи назар, ўзининг ҳуқуқ субъекти 
сифатида тан олинишига ҳақли”, деган қоида бежизга мустаҳкамланмаган. 
Шахсни эркин камол топтириш ҳуқуқи унинг ҳуқуқларини 
қонунчиликда кафолатлаш, сўнгра уларни таъминлаш орқали амалга 
оширилади. Ўзбекистон қонунчилиги “инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, 
шаъни, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари олий қадрият 
ҳисобланади”, деган олтин қоида билан сингдирилганлиги эркин камол 
топиш ҳуқуқини амалга ошириш учун барча имкониятлар мавжудлигини 
англатади. 
Ушбу ҳуқуқ инсоннинг ижод қилишга бўлган ҳуқуқлари асосида ўзига 
керакли бўлган билим ва кўникмаларни эгаллаш ҳуқуқини ҳам англатади. 
Мазкур ҳуқуқнинг белгиланиши инсонни ўзини-ўзи кашф этиши ва 
ривожлантириши учун конституциявий-ҳуқуқий асос бўлиб хизмат қилади.
8. 
Ҳеч кимга унинг розилигисиз қонунчиликда белгиланмаган 
мажбурият юклатилиши мумкин эмас (21-модда). 
Янги таҳрирдаги Конституцияда барчанинг – бир томондан давлат ва 
унинг органлари тизими, иккинчи томондан инсон, фуқаро ва 
жамиятнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари аниқ ва лўнда қилиб белгилаб 
берилмоқда.
Қонунда белгиланганидан ташқари бошқа бирор-бир мажбуриятни 
бажаришга ҳеч ким мажбур эмас. Конституцияга киритилаётган ушбу норма 
мазкур ҳаётий ҳақиқатларни рўёбга чиқариш орқали оддий одамларни 
ҳаётини янада енгиллаштиради, десак муболаға бўлмайди. 
Конституция ва қонунларда бизнинг зиммамизга фуқаро, инсон, ота-она, 
фарзанд ёки муайян касб эгаси сифатида бир қатор мажбуриятлар 
юклатилган. Жумладан, қонунларга риоя этиш, бошқаларнинг ҳуқуқларини 
ҳурмат қилиш, ота-онани боқиш ва фарзандларни тарбиялаш, табиий муҳит 

---

6 
ва тарихий ёдгорликларни асраш, солиқларни тўлаш, Ватанни ҳимоя қилиш 
ва бошқалардир. 
Янги киритилаётган норма фуқаролар ва юридик шахслар фақат 
Конституция ва қонунчилик ҳужжатларида мажбурий этиб белгиланганидан 
ташқари, бошқа бирор-бир мажбуриятни бажаришга бурчли эмаслигини, 
шунингдек давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари ҳам уларга 
қонунчиликда белгиланмаган қўшимча мажбуриятларни юклаш ваколатига 
эга эмаслигини англатади. Бу эса амалиётда айрим ҳолатларда учраб 
турадиган бирор-бир қонунда кўрсатилмаган мажбуриятни ёки қандайдир 
вазифани (масалан, ўқитувчига кўча супуриш, врачга маҳаллага чиқиб