Yer osti suvlari

Atmosferani o ‘rganuvchi fiziklar va kimyogarlar atmosferaning amaldagi kimyoviy tarkibidan xavotirlanadilar. Shu sababli atmosferani ikki vertikal qatlamga boiadilar (14.3-rasm).
Birinchi qatlam gomosfera (yunoncha, homo - hamma joyda bir xil) deb nomlanadi. Bu qatlam Yer yuzasidan 80 km gacha cho‘zilgan. Gomosferada gazlar tarkibi yuqoridagi jadvaldagi kabi bir xil foizda saqlanib qolgan. Bu qatlamda aniq gazlar tarqalgan bir qancha hududlami, ya’ni Yer yuzasi yaqinida suv bugiari va balandda ozon qatlami joylashganligini aytmaganda katta qismida gaz tarkibi bir xilda saqlanib turadi. Undan keyin zichlik va bosim keskin kamayadi va 80 km balandlikdan geterosfera (yunoncha, hetero - turlicha, o ‘zgacha) boshlanadi. Bu qatlamda atmosferaning gazlari unchalik tekis aralashmagan va alohida-alohida tarkibli qatlamchalar hosil boiadi. Bu boiinish Yer tortishish kuchiga b o g iiq holda og‘ir gazlar yer yuzasiga yaqinroq joylashadi. Yengil gazlar esa ulardan balandda joylashadi68.
67 Robert E. Gabler, James F. Petersen, L. Michael Trapasso. Essentials o f Physical Geography. 2007. - 94-b.
68 Robert E. Gabler, James F. Petersen, L. Michael Trapasso. Essentials o f Physical Geography. 2007. - 94-b.
165
1R0
140
120
100
60 ig
PQ
-10
20
Detigiz
I s a t Hi
14.3 -rasm . Gazlar kimyoviy tarkibining о ‘zgarishiga ко 'ra atmosferaning qat/amlari
Yer tortishini yengib chiqqan vodorod atomlari Yer atrofida toj hosil qiladi. Yertoji 20000 km gacha tarqaladi. Unda gazlar zichligi juda kam bo‘lsa ham, lekin sayyoralar oralig‘idagi fazodagidan 10 baravar kattadir.
Atm osferaning aham iyati
Tirik organizmlar hayoti uchun havo va suv muhim hisoblanadi. 0 ‘simliklar hayotida karbonat angidrid bilan bir qatorda, suvni ham talab qiladi. M a’lumki, katta miqdordagi zararli nurlaming ta’siri ostida va ekstremal haroratlarda deyarli barcha organizmlar uzoq yashay olmaydi. Tirik organizmlami bunday xatarlardan Yer atrofini o ‘rab olgan atmosfera himoya qiladi, Yer tizimida issiqlikni va suv sathini ushlab turishga yordam beradi. Havo qobig‘i yupqa bo‘lishiga qaramay, Yerda hayot uchun zarur bo‘lgan haroratni saqlaydi va izolyator vazifasini bajaradi. Atmosferasiz Yer ektremal harorat (ya’ni
166