O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd


РОКА — Пиренеи я.о.даги бурун,  Португалияда. Европанинг энг чекка  ғарбий нуқтаси (9°34’ ғ.у. ва 38°47’ ш.к.).  РОКВЕЛЛ УСУЛИ


Download 2.5 Mb.
Pdf ko'rish
bet244/308
Sana31.10.2023
Hajmi2.5 Mb.
#1736325
1   ...   240   241   242   243   244   245   246   247   ...   308
Bog'liq
O zbekiston Milliy Ensiklopediyasi - R harfi

РОКА Пиренеи я.о.даги бурун, 
Португалияда. Европанинг энг чекка 
ғарбий нуқтаси (9°34’ ғ.у. ва 38°47’ ш.к.). 
РОКВЕЛЛ УСУЛИ — материаллар 
(асосан, металлар)нинг каттиклигини 
аниқлаш усулларидан бири. Кдгтиклик 
материалнинг сиртига олмос конус (учи-
даги бурчак 120°, шкала А ва С) ёки то-
бланган пўлат шарча (диаметри 1,588 мм, 
шкала В) ботириб аниқланади. Қаттиклик 
бирлиги миқдори (америка металлурги 
С. П. Роквелл усули бўйича) конус (ёки 
шарча)нинг металл сиртига ўқ бўйлаб 
0,002 мм ботишига мос миқдорга тенг. Р. 
у. бўйича синовлар столга ўрнатиб ишла-
тиладиган асбоб — қаттиклик ўлчагичда 
бажарилади. Қаттикдик миқдори индика-
торда ўлчанади (расмга қ.). 
РОКИРОВКА [франц, roguer, асли 
форсча рох (шахматдаги рух) сўзидан] — 
шахмат ўйинида шоҳ ва рухни бир вақтда 
дастлабки жойидан қўзғатиб (ўрнини 
ўзгартириб) қўйиш (шоҳни — бир катак 
ташлаб чапга ёки ўнгга, рухни — шоҳ су-
риб қўйилган катак устидан ўтказиб чап 
ёки ўнг томонга). Шоҳни ўз томонидаги 
рух б-н ўрнини ўзгартириб қўйиш ки-
чик Р., фарзин томондаги рух б-н ўрнини 
ўзгартириб қўйиш катта Р. х,исобланади. 
Р.нинг ҳоз. қоидаси 19-а. ўрталаридан 
Европада қўлланила бошлаган. «Р.» тер-
мини, шунингдек, ўзгартиришлар, жой-
жойни алмаштириш (Мас, сиёсатдаги Р.) 
маъносида қўлланилади.
РОКНРОЛЛ (инг. rock and roll — 
чайқал ва айлан) — оммабоп мусиқа жан-
ри, рок мусиқанпнг илк шакли. 1950-й.
ларда АҚШнинг турли миллий анъанала-
ри негизида юзага келган. Унда шаҳарда 
яшовчи қора танли аҳоли орасида ом-
малашган ритмэндблюз (ракета мос-
лаштирилган блюз), кантриэндвестерн 
(фермерлар фольклори), бугивуги ва б. 
услублар ўзаро туташган. Р.н.р. ўзининг 
эҳтиросли оҳанглари, жўшқин усуллари, 
янги ва эркин рақс (айниқса, бел ва тизза) 
ҳаракатлари б-н тез орада ёшларни ўзига 
жалб қилиб, ёшлар мусиқасига асос сол-
ди. Р.нр. асосида 1950—60 й.ларда янги 
(твист, шейк, мэдисон ва б.) рақслар 
юзага келган. Р.нр.нинг таникли ижро-
чилари: Э. Прэсли; «Битлз» гуруҳи ва 
б. Ўзбекистонда 1960—70 й.ларда ВИА 
(Мас, «Наво», «Ялла» ва б. гуруҳ)лар 
ижодидан ўрин олган. 
РОКОКО (франц. rococo), рокайль — 
18-а. 1-ярмида Европа нафис санъатида 
юзага келган услуб (безаклари чиғаноққа 
ўхшатиб гажаксимон ишланади). Даст-
лаб Францияда пайдо бўлган, кейинча-
лик Германия, Австрия ва б. мамлакат-
ларга тарқалган. 30—40-й.ларда Р. энг 
гуллаган даврини бошидан кечирган. 
Абсолютизм инқирози даврида кибор-
ларга хос бўлган хусусиятлар, яъни реал 
ҳаётдан қочиб, сохта театрлаштирилган 
ҳаёт тарзига интилиш ва б.ни ўзида акс 
эттирган. Меъморликда безакка таъсир 
этиб, жимжимадорликка эътибор кучай-
ди: нозик ҳошияларга олинган ўйма ва 
бўртма нақшлар, ўрама, картуш, рокайль 
ва б. кенг қўлланилди; биноларда сим-
метрия ўрнини асимметрия, тартибсиз-
лик эгаллай бошлади. Бинолар ташқи 
кўриниши жиддий ва сипо ишлангани 
ҳолда хоналарни безашга эътибор ортди, 
бино, унинг хоналари учун олинган нис-
батлар ҳам енгил ва нафисликка эга бўла 
бошлади, хонанинг ички қисми енгил 
«пастель» рангида ишланган нақшлар, 
афсоналардан олинган кичик суратлар 


www.ziyouz.com кутубхонаси
231
б-н безатилди, хоналарнинг бурчакла-
ри йўқ қилиниб овал шаклига эга бўла 
бошлади. Ички безакларда кўзгуларнинг 
безак имкониятлари ҳам ҳисобга олин-
ди, мебеллар ҳам хона ва унинг безагига 
мослаб танланди (меъморлар Ж. М. Оп-
пенер, Ж. О. Мейсонье, Ж. Бофран ва б.).
Рангтасвир, 
графика 
ва 
ҳайкалтарошлик Р. асарлари ўта на-
фис, нозик саҳналар бир оз ўйноқи ва 
жимжимадорлиги б-н ажралиб тура-
ди. Безак ва дастгоҳ санъатида намоён 
бўлган девор, плафон, эшик тепасига 
ишланган тасвирлар, гобеленлар кўнгил 
очишга мўлжалланган мавзулар б-н 
тўлдирилди; одам крмати безак бўлагига 
айлана борди; композиция қурилиши 
енгиллик, майинлик хислатини ифода-
лашга бўйсундирилди. Расмлар мав-
зуси ҳам бирмунча чекланган бўлиб, 
ишқ-муҳаббат, киборларнинг кўнгил 
очиши ва дам олиши, пасторал мавзуда 
(табиат қўйнида эркин, фароғатда яша-
ётган чўпон йигит ва қизлар ҳаётига 
бағишланган) асарлар яратилди, пор-
третлар чизилди (рассомлар Ф. Буше, 
А. Ватто, Н. Ланкре, Ж. Фрагонар ва б.). 
Ҳайкалтарошликда рельефлар, бино-
лар интерьерини безайдиган ҳайкаллар 
(ҳайкалча, бюст, терракотадан ясалган 
нақшланган ёки сирланмаган чиннилар) 
кенг ўрин эгаллади. Нозик ранглар жило-
сига бой Р. рангтасвири ҳам безак хусу-
сиятига эга эди. Амалий санъат усталари 
хом ашёнинг ифода имкониятларини но-
зик очиб бера олди.
18-а. ўрталаридан Р. услуби компо-
зицияларининг ҳаддан ортиқ муракка-
блиги, жимжимадорлиги танқидга учрай 
бошлади. Р. ўрнини классицизм эгаллай 
бошлади.

Download 2.5 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   240   241   242   243   244   245   246   247   ...   308




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling