0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

29

---

Mahalliy boshqaruv
Ko‘chkunchixon Shayboniyxonning farzandi emas, amakisi bo‘lgan- 
ligini bilib olgan edingiz. U shayboniylarning yoshi eng kattasi 
bcfIganligi uchun taxtni egalladi. Ikkinchi yoshi katta - shayboniy 
Ko‘chkunchixonning ukasi Suyunchxo‘ja valiahd etib tayinlandi. Bi­
ro q u Ko‘cbkunchixondan avval vafot etganligi uchun xonlik taxtini 
egallash unga nasib etmadi. Biroq XVI asming 40-yillaridan boshlab 
o‘zaro nizolar oqibatida bu an’ana buzildi. Endi taxt otadan bolaga 
meros bo‘lib o‘tadigan bo‘ldi.
Yuqorida ta’kidlanganidek, shayboniylar davri- 
da xonlik viloyat va tumanlarga bo‘lingan. 
Viloyatlar, asosan, sulola namoyandalari orasidan tayinlangan hokimlar 
tomonidan boshqarilgan. Hokimlar ham markazdagidek o4zlarinmg 
boshqaruv mahkamasini tuzishgan.
Keyinchalik, markaziy hokimiyat zaiflashgach, ayrim qudratli qa- 
bila boshliqlari - amirlar ham shu mansabga tayinlangan. Tumanlarni 
tuman hokimlaxi boshqargan. Boshqaruvning eng quyi tizimi amlok 
deb atalgan (ya’ni bir nechta katta-kichik qishloqdan iborat boshqaruv 
tuzilmasi). Amloklarni tuman hokimi tomonidan tayinlangan shaxs -
amlokdor boshqargan,
Amlok boshqaruvi ma’muriyati amlokdor, mirzo (kotib), mirob
(suv taqsimlovchi), amin (soliq yig‘uvchi) va oqsoqol (har bir qish-
loqning boshlig‘i)dan iborat bo‘lgan.
. l t 
., 
Ashtarxoniylar davrida davlat boshqaruvi
Ashtarxoniylar davrida 
, , 
, . 
. . 
... 
, 
. 
' 
.
, , . , 
u 
. 
о z tuzilishi, mohiyati iihatidan shayboniy-
davlat boshqaruvidagi 
■
>
 
j
 
j
 
j
 
j
ayrim o‘zgarishlar 
lar davridagidan deyarli farq qilgan bo‘l- 
sa-da, ayrim o‘zgarishlar amalga oshirildi. 
Chunonchi, shayboniylar davrida otaliq lavozimidagi shaxs xondan 
keyingi o‘rinda turuvchi devonbegi lavozimidagi shaxs martabasiga 
tenglashtirildi. Bora-bora u amirlar amiriga aylandi. Shuningdck, ash­
tarxoniylar davrida saroy qutvoli davlat lavozimi joriy etildi. U davlat 
mablag'i hisobiga amalga oshiriladigan qurilish, qal’a devorlari va 
imoratlarni ta’mirlash, shuningdek, obodonchilik ishlarini boshqarardi.
Shuningdek, ashtarxoniylar davrida devonlar tizimi deyarli barbod 
bo‘ldi. Markazda butun hokimiyat dargohda to ‘planib qoldi. Natija- 
da, devonlar mahalliy hokimliklarni boshqarish imkoniyatini qo‘ldan 
chiqardi. Bu esa, o‘z navbatida, viloyatlarda butun hokimiyat viloyat
30

---

hokimlari va ularoi qo‘llab-quvvatlovchi mahalliy kuchlar qo'lida to‘p- 
lanib qolishiga olib keldi. Bu omil ashtarxoniylar davrida markaziy 
hokimiyatni deyarli yo‘qqa chiqardi.
3.
4.
„Davlat va huquq asoslari“ fanidan olgan bilimlaringizga tayanib 
davlat tushunchasiga izoh bering.
Xonliklarda markaziy hokimiyatning zaiflashuviga yo‘l ochilmasligi 
uchun nimalar qiliamasligi kerak edi?
Bnxoro xonligida mavjud bo'lgan asosiy davlat lavozimlari haqida 
nimalarni bilib oldingiz?
Sizningoha, bobolarimiz davlat boshqaruvida joriy etgan davlat la- 
vozimlarining qaysi biridan hozir ham foydalanish mumkin?
Buguagi kunda O'zbekistonda davlat boshqaruvming eng quyi or- 
gani qanday nom bilan atalishini va qanday shakllantirilishini aniq- 
lab keling.