Geoekologiya asoslari va tabiatdan foydalanish

Geoekologik ekspertiza
– geotizimlarda rejalashtirilayotgan 
yoki amalga oshirilayotgan kishilik jamiyatining xo‘jalik va boshqa 
xil faoliyatning ekologik talablarga muvofiqligini belgilash hamda 
ekologik ekspertiza obyektini ro‘yobga chiqarish mumkinligini xulo-
salash. Geoekologik ekspertizaning asosiy maqsad va vazifalari
– 
mo‘ljallanayotgan xo‘jalik, boshqa xil faoliyatni rejalashtirish 
hamda amalga oshirishdan avval, ushbu faoliyatni ekologik talab-
lar, xususan, fuqarolar sog‘lig‘iga qay darajada ta’sir etishi mum-
kinligini, shuningdek, geotizimlarni muhofaza qilish, ularning 
resurslaridan oqilona foydalanish va ularni qayta tiklash bo‘yicha 
nazarda tutilayotgan tadbirlarning ekologik talablarga javob bera 
olishi yetarliligi va ilmiy asoslanganligini aniqlashdan iborat.
Geoekologik ekspertiza obyekti
– geotizimlarga doir davlat 
reja, dastur va konsepsiyalar, ishlab chiqarish kuchlari, 
ijtimoiy va iqtisodiy soha tarmoqlari; rivojlantirish loyihalari; 
barcha turdagi qurilishlar uchun Yer uchastkalari; hujjatlarni 
tayyorlash va o‘tkazish; alohida muhofaza etiladigan tabiiy 
hududlar va favqulodda ekologik vaziyat hamda ofat zonalari 
maqomini berish; shaharsozlik hujjatlari va ularni amaliy 
qo‘llash mexanizmi. Ular mutaxassislar xulosasiga muhtoj 
(2.4.1-rasm).

---

46
2.
4.
1-
rasm
. 
G
eo
ek
ol
og
ik e
ks
pe
rt
iz
a t
u
rl
ar
i, p
ri
n
si
pl
ar
i, o
by
ek
tl
ar
i, s
ub
ye
kt
la
ri v
a m
et
od
la
ri
.

---

47
Geoekologik ekspertiza davlat, jamoat va ixtisoslashtiril-
gan firmalar tomonidan o‘tkazilishi mumkin. Lekin dav-
lat ekologik ekspertizasidan o‘tish inson faoliyatining yuqorida 
sanab o‘tilgan barcha jabhalari uchun majburiydir. Shuning 
uchun ham u maxsus vakolatlangan davlat organlarining turli 
maqomdagi ekspert bo‘linmalari tomonidan fuqarolar, fuqa-
rolar yig‘ini, o‘zini o‘zi boshqarish organlari, nodavlat noti-
jorat tashkilotlari tomonidan jamoat ekspertizasi o‘tkazilishi 
mumkin. Geoekologik ekspertiza nuqtayi nazaridan, ular o‘z 
mablag‘lari hisobiga, davlat ekspertizasidan tashqari mustaqil 
holda geoekologik ekspertizani o‘tkazishlari mumkin. Faqatgi-
na jamoat geoekologik ekspertiza xulosasi tavsiya kuchiga ega 
bo‘ladi va davlat ekspertiza xulosasini tekshirib ko‘rish hamda 
sudga da’vo e’tirozi bilan chiqish imkonini beradi.
Jamoat geoekologik ekspertizasini o‘tkazish uchun fuqa-
rolar, fuqarolar yig‘ini yoki jamoat tashkilotlari mustaqil 
ekspert komissiyasiga «Ekologik oqibat arizasini» berishlari 
mumkin. Bu arizada ular ikki masalani yoritishlari kerak: 
ekologik tavakkallikni hisobga olgan tarzda atrof tabiiy muhit 
holatining buzilish oqibatlari; ekologik zarar oqibatlarini 
tugatish, geotizimlar holatini tiklash va mo‘tadillashtirish 
uchun zaruriy chora-tadbirlarni ko‘rsatishlari kerak. Eks-
pert 
larning vazifasi esa ushbu vaziyat yoki holatni to‘g‘ri 
yoki noto‘g‘riligini isbotlashdan iborat, xolos. Agar 
jamoat ekspertizasi davlat ekspertizasi xulosasi bilan mos 
kelmasa, unda ushbu nizoli holat haqida davlat geoekologik 
ekspertizasini ta yinlovchi davlat organi, prokuratura yoxud sud 
organlariga murojaat etish orqali masalaga oydinlik kiritiladi.
Bozor munosabatlarining o‘ziga xos tomonlaridan biri turli 
ko‘rinishdagi auditorlik faoliyatini shakllantirishdan iborat. 
Audit ingliz tilida «audit»
– tekshirish, ya’ni buxgalteriya 
kitoblari, hisobotlari va hujjatlarini taftish qilish, degan 
ma’noni anglatadi. O‘zbekistonda auditorlik faoliyatini huquqiy 
tartibga solish 2000-yil 26-maydagi «Auditorlik faoliyati 

---

48
to‘g‘risida»gi qonun va shu asosda qabul qilingan qonun 
hujjatlari bilan tartibga solinadi.