Жиноят-процессуал кодексига

26-модда. Далилларни бевосита ва оғзаки усулда текшириш


Жиноят ишини юритишни амалга оширишда суриш­тирувчи, терговчи, прокурор ва суд далилларни бевосита текширишлари:
гумон қилинувчи, айбланувчи, судланувчи, жабрланувчи ва гувоҳларни сўроқ қилишлари, эксперт хулосаларини эши­тишлари, ашёвий далилларни кўздан кечиришлари, баён­нома ва бошқа ҳужжатларни ўқиб эшиттиришлари шарт. Ушбу Кодексда назарда тутилган алоҳида ҳоллардагина бу қоидалардан четга чиқишга йўл қўйилиши мумкин.
Суд фақат суд мажлисида текширилган далилларга асосланиб ҳукм чиқаради.

1. Ушбу принципга мувофиқ, жиноят ишини юритишда суриштирувчи, терговчи, прокурор ва суд далилларни бевосита текширишлари, гумон қилинувчи, айбланувчи, судланувчи, жабрланувчи ва гувоҳларни сўроқ қилишлари, экспертларнинг хулосаларини эшитишлари, ашёвийдалилларни кўздан кечи­ришлари, баённома ва бошқа ҳужжатларни ўқиб эшиттириш­лари шарт.

2. Жиноят процессида бевоситалилик принципи оғзакилик билан узвий боғлангандир, уларни бир-биридан фарқлаш лозим. Судланувчи, жабрланувчи, гувоҳлар кўрсатувларининг суд томонидан бевосита идрок қилиниши уларни оғзаки усулда сўроқ қилишни назарда тутади.
Оғзакилик процесс субъектларининг ўзаро мулоқатда бўлиш шаклини белгилайди ва далилларни текшириш усули ҳисоб­ланади. Оғзакилик принципига кўра ишга аҳамияти бўлган барча материаллар, ҳаракатлар, суд процессида вужудга келади­ган барча саволлар оғзаки шаклда баён қилинади, муҳокама этилади ёки амалга оширилади, шунингдек, суд ўз ҳукмини кўриб чиқилган ҳамда муҳокама қилинган далиллар билангина асослайди. Судда оғзаки баён қилинмаган ва муҳокама этил­маган ҳужжатлар ҳукм учун асос бўла олмайди. Суд сўроқ қилинаётган шахсларнинг оғзаки кўрсатувларини эшитиши, баённома ва бошқа ҳужжатларни, тарафларнинг тушунтириш­лари, илтимосномалари ва арзномаларини эшитиши ва муҳока­ма қилиши, тарафларнинг судда чиқишини ва судланувчининг сўнгги сўзини эшитиши, чиқарилган қарорни эълон қилиши керак. Суд муҳокамаси – судда оғзаки сўзлаш шаклида иш юритиш демакдир.
3. Кўрилаётган принципнинг амалий аҳамиятишундан иборатки, у суриштирувчи, терговчи ва судга иш юзасидан ҳақиқатни аниқлаш имконини таъминлайди. Шу сабабли қонун айрим ҳолларда бу қоидадан четга чиқишга рухсат беради. Жумладан, суд дастлабки терговда сўроқ қилинган, лекин суд мажлисига келмаган гувоҳларнинг кўрсатувларини ўқиб эшит­тириш шарти билан уларнинг иштирокисиз ишни кўриши мумкин.
Оғзакилик принципи ошкоралик, судда ишнинг миллий тилда юритилиши, тортишув ва бевоситалик, ишга доир ҳолат­ларнинг ҳар томонлама ва тўлиқ текширилиши ҳамда бошқа процессуал асосларнинг изчиллик билан амалга оширилишини таъминлайди.