L. N. Xalikova, U. R. Mavlonova

Qiymat nazariyasi. 
V.Petti va P.Buagilber bir-biridan bexabar qiymatning mehnat nazariyasini 
ilgari surdilar va har qanday qiymatning manbai unga sarflangan mehnat miqdori 
Bilan o‘lchanadi. U non bahosi Bilan kumushni solishtiradi va ularning bahosi 
sarflangan mehnat miqdori Bilan tenglashtiriladi. U tovarning qiymati mehnat va yer 
ishtirokida yaratiladi, ya’ni tovar bahosi asosida, uning zamirida sarfli mexanizm 
yotadi, degan xulosaga keladi.
Daromadlar nazariyasi 
V.Petti ishchining daromadi (ish haqi)ni mehnatning bahosi deb hisobladi va 
uning darajasini ishchining yashashi uchun zarur bo‘lgan vositalar minimumi Bilan 
ifodaladi. U har bir ishchi «yashash, mehnat qilish va ko‘payishi uchun» kerakli 
narsani olsa bas, degan xulosaga keldi. Bu fikrini u nazariy jihatdan isbotlab 
bermoqchi bo‘ldi: agar ishchiga ko‘rsatilgan minimumdan ikki baravar ko‘p haq 
to‘lansa, u chog‘da ishchi ikki marta kamroq ishlaydi, bu esa jamiyat uchun shuncha 
miqdordagi mehnat boy berilganini bildiradi.
V.Petti dehqonchilikda yaratilgan mahsulot qiymati Bilan uni ishlab 
chiqarishga ketgan harajatlar o‘rtasidagi farqni renta deb atagan. Uning fikricha, renta 

---

 
22 
qishloq xo‘jaligida tuproq unumdorligining har xilligidan va yer uchastkasining 
bozorga uzoq-yaqin joylashishidan kelib chiqadi. Bundan biz V.Pettining 
birinchilardan bo‘lib differensial renta tushunchasini ilgari surganligini ko‘ramiz. 
«Siyosiy arifmetika» deb nomlagan asarida olim birinchilardan bo‘lib 
raqamlarni, hisob-kitobni, statistik ma’lumotlarni va statistik tahlil uslublarini keng 
qo‘lladi. Uning asarlarida milliy boylik va milliy daromad statistikasiga, aholi sonini 
va uning tuzulishini hisoblashga, mehnat resurslarining qimmatini aniqlashga katta 
e’tibor beriladi.