Namangan davlat universiteti n. N. Azizov, M. U. Rahmonov psixologiya va sport psixologiyasi

1.3. Ta’lim jarayonidagi pedagogik innovatsiyalar mezonlari 
Innovatsion yo‗nalishni shakllantirish innovatsiyaning samaradorligini 
baholash uchun ma‘lum mezonlardan foydalanishni o‗z ichiga oladi. Pedagogikada 
mavjud tadqiqot tajribasini hisobga olgan holda pedagogik innovatsiyalarning 
quyidagi mezonlarini belgilash mumkin: yangilik, optimallik, yuqori samaradorlik, 
ommaviy tajribada innovatsiyani ijodiy qo‗llash imkoniyati. 
Innovatsiyaning asosiy mezoni yangilik bo‗lib, u ilmiy pedagogik 
tadqiqotlarni baholashga ham, ilg‘or pedagogik tajribaga ham birdek tegishlidir. 
Shuning uchun innovatsion jarayonda ishtirok etish istagida bo‗lgan o‗qituvchi 
uchun taklif etilayotgan yangilikning mohiyati nimada ekanligini, yangilik darajasi 
qanday ekanligini aniqlash juda muhimdir. Biri uchun bu haqiqatan ham yangi 
bo‗lishi mumkin, boshqasi uchun esa yo‗q. Shu munosabat bilan o‗qituvchilarning 

---

ixtiyoriyligi, shaxsiy, individual psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda 
innovatsion faoliyatga jalb qilinishiga yondashish kerak. Yangilikning bir necha 
darajalari mavjud: mutlaq, mahalliy mutlaq, shartli, sub‘ektiv, shuhrat darajasi va 
ko‗lami bilan farqlanadi (M.S. Burgin). 
Pedagogik innovatsiyalar samaradorligi mezonlari tizimiga optimallikni joriy 
etish natijaga erishish uchun o‗qituvchi va o‗quvchilarning kuch va resurslarini 
sarflashni bildiradi. Turli o‗qituvchilar o‗z mehnatlari va talabalar mehnatining 
turli intensivligi bilan bir xil darajada yuqori natijalarga erishishlari mumkin. 
Pedagogik innovatsiyalarning ta‘lim jarayoniga joriy etilishi, eng kam jismoniy, 
aqliy va vaqt sarflari evaziga yuqori natijalarga erishish uning optimalligidan 
dalolat beradi. 
Samaradorlik innovatsiya mezoni sifatida o‗qituvchilar faoliyatidagi ijobiy 
natijalarning ma‘lum barqarorligini anglatadi. O‗lchovdagi ishlab chiqarish 
qobiliyati, natijalarning kuzatilishi va aniqlanishi, tushunish va taqdim etishning 
noaniqligi ushbu mezonni yangi texnikalar, o‗qitish va ta‘lim usullarining 
ahamiyatini baholashda zarur qiladi. 
Ommaviy tajribada innovatsiyani ijodiy qo‗llash imkoniyati biz tomonidan 
pedagogik innovatsiyalarni baholash mezoni sifatida ko‗rib chiqiladi. Darhaqiqat, 
qimmatli pedagogik g‘oya yoki texnologiya texnik ta‘minotning o‗ziga xosligi va 
murakkabligi yoki o‗qituvchi faoliyatining o‗ziga xosligi tufayli tor, cheklangan 
qo‗llanilishi doirasida qolsa, bu holda pedagogik yangilik haqida gapirish qiyin. 
Ommaviy pedagogik tajribada innovatsiyalarni dastlabki bosqichda qo‗llash 
imkoniyati alohida o‗qituvchi va o‗qituvchilar faoliyatida tasdiqlangan, ammo 
ularni tekshirish va ob‘ektiv baholashdan so‗ng ularni ommaviy joriy etish uchun 
tavsiya qilish mumkin. 
Yuqoridagi mezonlarni bilish va ulardan pedagogik innovatsiyalarni 
baholashda foydalana bilish pedagogik ijodkorlikka zamin yaratadi. 
Ixtisoslashgan adabiyotlar va maktablar tajribasini tahlil qilish pedagogik 
innovatsiyalarni ta‘lim muassasalari amaliyotida qo‗llash intensivligi yetarli 

---

emasligini ko‗rsatadi. Amalga oshirilmagan pedagogik innovatsiyalarning kamida 
ikkita sababi bor. 
Birinchi sabab, innovatsiya, qoida tariqasida, zarur professional ekspertiza va 
aprobatsiyadan o‗tmaydi. Ikkinchi sabab, pedagogik innovatsiyalarni joriy etish 
avvaldan na tashkiliy, na texnik, eng muhimi, shaxsiy, psixologik jihatdan 
tayyorlanmagan. 
Pedagogik innovatsiyalarning mazmuni va mezonlarini aniq tushunish, ularni 
qo‗llash metodologiyasiga ega bo‗lish alohida o‗qituvchilarga ham, ta‘lim 
muassasalari rahbarlariga ham ularni amalga oshirishni ob‘ektiv baholash va 
bashorat qilish imkonini beradi. Innovatsiyalarni bir necha marta joriy etishdagi 
shoshqaloqlik maktabni ko‗pincha yuqoridan tavsiya etilgan yangilik ma‘lum 
(qisqa) vaqtdan keyin unutilib yoki buyurtma va buyurtma bilan bekor qilinishiga 
olib keldi. 
Bunday holatning asosiy sabablaridan biri maktablarda innovatsion muhit – 
maktabning ta‘lim jarayoniga innovatsiyalarni joriy etishni ta‘minlovchi tashkiliy-
uslubiy, davolash chora-tadbirlar majmui bilan qo‗llab-quvvatlovchi davolash 
ma‘lum bir axloqimuy-psixologik. Bunday innovatsion muhitning yo‗qligi 
o‗qituvchilarning uslubiy boshqa tayyor emasligida, tahsil pedagogik 
innovatsiyalar tasvirini yaxshi bilmasligida bo‗ladi. Pedagogik muhitda qulay 
innovatsion 
muhitning 
jamiyatiga 
yordam 
beradi. 
Innovatsion 
muhit 
o‗qituvchilarining pedagogik innovatsiyalarga bo‗lgan munosabatida haqiqiy o‗z 
aksini topadi.