O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

РИТМИК 
ГИМНАСТИКА, 
аэ-
робика — мусиқа садолари остида 
ижро этиладиган бир қанча жисмо-
ний машк,лар (юриш, югуриш, сакраш 
ва б.). Соғломлаштириш мақсадида 
қўлланилади. Барча ёшдаги кишилар (эр-
каклар, аёллар, болалар) шуғулланиши 
мумкин. Р.г. 1960-й.ларда АҚШда ву-
жудга келди. Ўтган аернинг 70-й.лари 
ўрталаридан Ўзбекистонда ҳам оммала-
ша бошлади.
РИТОН (юн. rhyton, rheo — оқаман 
дан) — ичимлик ичиладиган шохси-
мон кад. идиш. Юнон ва Рим тарихчи-
лари Р. Ҳиндистондан тарқалган деб 
ҳисоблайдилар. Р. бир оз эгилган ва 
ичи ковак бўлиб, ҳайвонларнинг шох-
лари, металл, сопол, ёгоч ва б.дан тай-
ёрланган. Баъзи Р.ларнинг пастки учи 
ҳайвонларнинг бошига ўхшатиб безатил-
ган. Р. Қад. Эрон, Бақтрия ва Римда ҳам 
машҳур бўлган. Қад. Нисо ш.ни қазиш 
пайтида фил тишидан ясалган Р.лар (2-
а.) топилган. Уларнинг пастки учига аф-
сонавий ҳайвонлар, авлиёлар тасвири 
ва оғиз томонига мифологик сюжетлар 
бўрттириб ишланган. Нисо Р.лари парфи-
ялик усталарнинг юксак санъат асарла-
ридан ҳисобланади. Кавказда ичимликни 
Р.да ичиш ҳозир ҳам мавжуд. 
РИТОР МАКТАБИ — Юнони-
стон ва Римда кенг ёйилган олий гу-
манитар мактаб: 3 босқичли таълим 
тизимининг юқори чўққиси. Мил. ав. 
3-а.да Юнонистонда ва мил. ав. 1-а.да 
Римда тарқалган. Антик давр охирига-
ча сақланган. Бошланғич ўрта ва грам-
матик мактабдан сўнг, Р.м.да чиройли 
сўзлаш санъати, нотиқлик маҳоратини 
эгаллаш ўргатилган. Уларда нотиклик 
санъатидан ташқари ёш нотиқларнинг 
дунёқарашини 
шакллантиришга 
ёр-
дам берадиган турли фанлар, хусусан, 
риторика, ҳуқуқшунослик, тарих, ада-
биёт, фалсафа ўқитилишига эътибор 
қаратилган. Марк Туллий Цицерон ва 
Марк Фабий Квинтилианларнинг «Но-
тиклик санъати бўйича ўгитлар» китоби 
P.m.ни бошқаришда фойдаланилади-
ган асосий қўлланма ҳисобланган. Улар 
P.m.ни ривожланишнинг янги босқичига 
олиб чикдилар ва Римда бу мактаблар-
нинг давлат тасарруфига ўтишини таъ-
минладилар. Рим империясининг сўнгги 
даврларида, сиёсий тузумнинг нотиклик 
санъатига боғлиқлик даражаси бир кдцар 
сусайганлиги сабабли Р.м.нинг мавкеи 
пасайди ва тортишувли масалаларни ҳал 
этиш воситасига айланиб қолди. 
РИТОРИКА (юн. rhetorike — ноти-
клик) — нотиклик санъати; кенг маънода 
умуман бадиий наср ҳақидаги фан. Мил. 
ав. 5—4-а.ларда Юнонистонда юзага ке-
либ, мил. ав. 3—2-а.ларда тизимли фан 
шаклини олган. Мил. ав. 1-а.да Римда 
тарқалган. 5 қисмдан иборат бўлган: ма-
териални топиш, жойлаштириш, сўз б-н 
ифодалаш (3 услуб: юқори, ўрта, паст-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
209
ки ҳамда услуб кўтаринкилигининг 3 
воситаси: сўз танлаш, сўзларни бирик-
тириш ва услубий фигуралар хақидаги 
таълимот), ёдлаш, талаффуз. Қад. даврда 
(Цицерон, Квинтилиан ижодида) ишлаб 
чиқилган, ўрта асрларда ва янги даврда 
(Россияда Ломоносов ижодида) ривож-
лантирилиб, 19-а.да адабиёт назариясига 
қўшилиб кетган. Кейинчалик «Р.» терми-
ни дабдабали, қуруқ сафсатани англатган 
(қ. Воизлик санъати).