O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz muhandislik-texnologiya instituti

Ҳисоб схемасини тузиш. Юқоридаги соддалаштиришларни эътиборга олиб, кўприкнинг соддалашган ҳисоб схемасини қуйидаги кўринишда тузиш мумкин (1.7 расм).
Бу ердаги q₁ куч кўприк оғирлиги бўлиб, q₂ ва  кучлари катталикларига қараб ҳисобга олиниши ёки олинмаслиги мумкин бўлган кучлардир.
Кўрилаётган объект ҳисоб схемасини тузишда «геометрик» жиҳатдан соддалаштиришдан ташқари конструкция материалини ички схемалаш ҳам ўтказилади.

1.7 Расм

а) ҳисобланаётган объектнинг ҳақиқий кўриниши,

б) ҳисоб схемаси


Назорат саволлари:
1. Деформация деганда нима тушунилади?
2. Брус деганда нима тушунилади?
3. Мустаҳкамлик деганда нима тушунилади?
4. Устиворлик деганда нима тушунилади?
5. Бикрлик деганда нима тушунилади?
6. Изотроп жисм деганда қандай жисм тушунилади ?
7. Анизотроп жисм деганда қандай жисм тушунилади ?
8. Анизатроп материал деб қандай материалга айтилади?
9. Қандай материалга эластик материал дейилади?
10. Ташқи кучларнинг қандай турларини биласиз ?


2-МАВЗУ. ТЕКИС КЕСИМ ЮЗАЛАРИНИНГ ИНЕРЦИЯ МОМЕНТЛАРИ
РЕЖА:

1. 
   Статик моментлар
   
2. 
   Содда кесимли шаклларнинг инерция моментлари
   
3. 
   Координата ўқлари параллел кўчирилганда инерция моментларининг ўзгариши
   
4. 
   Координата ўқлари бурилганда инерция моментларининг ўзгариши
   

Умумий маълумотлар
Юқорида таъкидлаб ўтилганидек, стержен кўндаланг кесимларидаги кучланишларнинг миқдори ва тақсимланиш қонунияти фақат ички кучларгагина боғлиқ бўлиб қолмай, кесимнинг бирор саноқ системасидаги ўлчамлари, шакли ва кесим йўналишларига ҳам боғлиқ бўлади. Ушбу катталикларни эътиборга олиш учун текис кесимларнинг турли хил геометрик характеристикаларини ҳисобга олувчи кўринишдаги боғланишлар ишлатилади.
Буни ҳисобга олиш учун оxy координаталар системасида ихтиёрий текис кесимдан (3.1 расм) координатаси x ва y бўлган dF элементар юзача ажратамиз. Бу ерда m, n координатаси x, y бўлган юзачанинг ҳар хил геометрик характеристикаларини ифодаловчи даража кўрсаткичларидир.
Агарда m = n = 0 бўлса кесимнинг юзасини ифодалайди. Бу геометрик характеристика координата системасининг ҳолатига боғлиқ эмас.

3.1 Расм
кесимнинг y ёки х ўқларига нисбатан статик моментлари дейилиб, [мм³, см³, м³] ларда ўлчанади.

кесимнинг y ёки х ўқларига нисбатан инерция моментлари дейилиб, [мм⁴, см⁴, м⁴] ларда ўлчанади.
кесимнинг марказдан қочма инерция моменти дейилиб, [мм⁴, см⁴, м⁴] ларда ўлчанади.
Интегралдаги «F» индекси интеграллаш бутун кесим юзаси бўйлаб амалга оширилишини англатади.
Материаллар қаршилигининг махсус масалаларини ечаётганда юқори даражали геометрик характеристикалардан ҳам фойдаланилади.
Баъзи ҳолларда, масалан кесим ўққа нисбатан симметрияга эга бўлса, у ҳолда инерция моментини қутб координата системасида ҳисоблаш анча қулайлик туғдиради (3.2 расм). Қутб инерция моменти қуйидагича аниқланади:

Агар қутб ва декарт координата системаларининг боши бир нуқтада жойлашган бўлса, (3.2 расм) қутб инерция моменти ўққа нисбатан инерция моментлари йиғиндисига тенг бўлади, яъни
(3.1)

3.2 Расм
Мураккаб кесимнинг геометрик характеристикаларини аниқлашда уни бир нечта оддий шаклларга ажратиб, ҳар бирининг геометрик характеристикалари алохида аниқланади ва мураккаб кесим учун якуний геометрик характеристика уларнинг йиғиндисидан иборат бўлади. Бу ҳолдаги натижа жисмни бўлакларга бўлишга боғлиқ бўлмайди.