P a r a z I t o L o g I ya

Se-se pashshalari (Glossidae) oilasiga 20 ga yaqin tur kiradi. Ular tropik 
Afrikada tarqalgan bo’lib, afrika uyqu kasalligining qo’zg’atuvchilari - 
tripanosomalarni tarqatadi. Ularning kattaligi 6,5-14 mm bo’ladi. Urg’ochilari tirik 
tug’adi. Bor-yo’g’i bitta lichinka tug’adi. Hayoti davomida (3-6 oyda) urg’ochisi 6-
12 tagacha lichinka tug’adi. Se-se pashshalarining lichinkalari tashqariga chiqishi 
bilan tuproqqa tushadi va tezda tuproq ichiga kirib g’umbaklik davriga o’tadi. 3-4 
xaftadan keyin jinsiy voyaga etgan pashshaga aylanadi. Ular asosan yovvoyi va uy 
hayvonlarining, shuningdek odamlarning qoni bilan oziqlanadi. Keng tarqalgan 
turlariga Glossina palpalis va Glossina morsitans kiradi.
Glossina palpalis asosan Afrika qit’asining g’arbiy mamlakatlarida tarqalgan. 
Uzunligi 1 smdan katta. Odamlarning uylariga yaqin bo’lgan daryo va ko’llar 
qirg’oqlarida yashaydi. Asosan odam qoni bilan oziqlanadi. SHuning uchun ham 
odam tripanosomoz kasalligini tarqatuvchi manba bo’lib xizmat qiladi. Se-se 
pashshalari tanasida tripanosomalar 2-3 oy tirik xolda saqlanishi mumkin. 
Glossina morsitans turining xajmi 1 smdan kichik. Asosan Afrika o’rmonlarida 
yashaydi. Ko’proq yirik yovvoyi hayvonlarning (antiloplar, buyvollar, karkidonlar va 
bosh.) qoni bilan oziqlanadi. Odamga kamdan-kam xujum qiladi.
Tripanosomoz kasalligidan Afrikada har yili minglab odamlar o’ladi. Afrikada 
se-se pashshalariga qarshi ko’p yillardan beri turli pestisidlar qo’llanib kelinadi. 
Lekin bu ishlar ijobiy natijalar bermayapti. Aksincha pestisidlar bu erdagi flora va 
faunaga salbiy ta’sir qilmoqda. 
Vol’fart pashshasi (Wohlfahrtia magnitica) taxin pashshalari oilasiga kiradi. 
U uy pashshasidan kattaroq bo’lib, gavdasining uzunligi 9-13 mm, rangi och kulrang. 
Og’iz apparati sanchib-so’ruvchi tipda tuzilgan. Boshida ikkita yirik murakkab ko’zi 
va bo’g’imli mo’ylovlari bor. Ko’kragida bir juft qanoti va jizillagichi joylashgan. 
Vol’fart 
pashshasi 
Janubiy 
Evropa 
va 
o’rta Osiyoda keng tarqalgan. 
Mamlakatimizning markaziy va janubiy qismlarida uchraydi. 
Voyaga etgan vol’fart pashshasi dashtlarda dalalarda gullarning shirasi bilan 
oziqlanib yashaydi. Ular juftlashgandan keyin 120-200 tagacha tirik lichinka tug’adi, 
lichinkalarini hayvonlar terisining jaroxatlangan joyiga, shuningdek ko’z, burun, 
og’iz shilimshiq pardalariga, quloq supralariga kuch bilan sepib o’tib ketadi. 
Lichinkasi juda yirik, yo’g’on, chuvalchangsimon shaklda. Lichinkalarning bosh 
tomonida xitinli ilmoqlari bor. U ana shu tomoni bilan tana teshigiga va to’qimalariga 
kirib, tirik to’qimalar bilan oziqlanib, emira boshlaydi. Emirilish jarayoni juda tez 
kechadi. 2-3 kun ichida lichinka yara va jaroxatni suyakkacha eb boradi. Bu jarayon 
qattiq og’riq xosil qilish bilan boradi. Ko’zlarning shikastlanishi ko’rlikka olib kelishi 
mumkin.
Lichinkalarning o’sishi va rivojlanishi xo’jayinning tirik to’qimalari hisobiga 
boradi, bunda ular 3-4 kun ichida lichinka davrini boshidan kechiradi. G’umbakka 
aylanishdan oldin lichinkalar erga tushadi va tuproqda g’umbakka aylanadi. Butun 
taraqqiyot davri 11-23 kun davom etadi. Vol’fart pashshasi yiliga 6 marta bo’g’in 

---

104 
berishi mumkin. Lichinkalari miaz kasalligini tarqatadi. Miaz og’ir kasallik bo’lib, 
vaqtida oldi olinmasa, ba’zan o’limga ham olib keladi. Vol’fart pashshasi lichinkalari 
odamlarga tushishi mumkin. Ular odamning yara joyiga, terisiga, ko’z va burniga 
tushganida to’qimalarini eb tuzalishi qiyin bo’lgan yaralar paydo qiladi. 
Demak, odamlar va hayvonlar hayoti uchun vol’fart pashshasining o’zi emas, 
balki uning lichinkalari xavflidir. 
Kurash choralari: vol’fart pashshasi lichinkalari yaradan qisqich bilan terib 
tashlanadi, yara xloroforli suv, xloroformli suv, xlorofos eritmasi bilan yuviladi. Uy 
hayvonlari yarasidagi lichinkalar qirtishlab olinadi, yara esa lizol, volfartol, 
kodoform, kseroform, kreolin bilan yuviladi.