Pedagogik jarayon

Pedagogik jarayon Maqsadga erishishga qaratilgan va davlatning oldindan rejalashtirilgan o'zgarishiga, sub'ektlarning xossalari va sifatlarining o'zgarishiga olib keladigan o'qituvchilar va tarbiyalanuvchilarning rivojlanayotgan o'zaro ta'siri deb ataladi. Boshqacha qilib aytganda, pedagogik jarayon ijtimoiy tajribaning shaxs sifatlarida erishi jarayonidir.
O‘tgan yillardagi pedagogik adabiyotlarda “ta’lim jarayoni” tushunchasidan foydalanilgan. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, bu tushuncha toraygan va to'liq emas, u jarayonning butun murakkabligini va birinchi navbatda, uning asosiy farqlovchi belgilari - yaxlitlik va umumiylikni aks ettirmaydi. Pedagogik jarayonning asosiy mohiyati yaxlitlik va jamoaviylik asosida ta’lim, tarbiya va rivojlanishning birligini ta’minlashdan iborat.
Pedagogik jarayon etakchi, birlashtiruvchi tizim sifatida bir-biriga singib ketgan quyi tizimlarni o'z ichiga oladi (3-rasm). U shakllanish, rivojlanish, ta'lim va tarbiya jarayonlarini, ularning oqimining shartlari, shakllari va usullarini birlashtirdi.
Guruch. 3
Pedagogik jarayon tizim sifatida uning oqimi tizimi bilan bir xil emas. Pedagogik jarayon sodir bo’ladigan tizimlar - bu butun xalq ta’limi tizimi, maktab, sinf, dars va boshqalar. Ularning har biri ma’lum tashqi sharoitlarda: tabiiy-geografik, ijtimoiy, ishlab chiqarish, madaniy va hokazolarda faoliyat ko’rsatadi. Har bir tizim uchun o'ziga xos shartlar ham mavjud. Masalan, maktab ichidagi sharoitlarga moddiy-texnikaviy, sanitariya-gigiyenik, axloqiy-psixologik, estetik va boshqalar kiradi.
Tuzilishi(lot. strukturadan - tuzilish,) - bu tizimdagi elementlarning joylashishi. Tizimning tuzilishi qabul qilingan mezon bo'yicha tanlangan elementlardan (komponentlardan), shuningdek ular orasidagi bog'lanishlardan iborat. Sifatida komponentlar pedagogik jarayon sodir bo'ladigan tizim, B.T. Lixachev quyidagilarni ajratib ko'rsatadi: a) maqsadli pedagogik faoliyat va uning tashuvchisi - o'qituvchi; b) bilimli; v) pedagogik jarayonning mazmuni; d) tashkiliy-boshqaruv majmuasi, barcha pedagogik hodisa va faktlar sodir boʻladigan tashkiliy asos (bu majmuaning oʻzagini taʼlim va tarbiya shakllari va usullari tashkil etadi); e) pedagogik diagnostika; f) pedagogik jarayonning samaradorlik mezonlari; g) tabiiy va ijtimoiy muhit bilan o'zaro munosabatlarni tashkil etish.
Pedagogik jarayonning o‘zi maqsadlari, vazifalari, mazmuni, usullari, o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar shakllari va erishilgan natijalar bilan tavsiflanadi. Bular tizimni tashkil etuvchi komponentlar: maqsad, mazmun, faoliyat va natija.
Maqsad jarayonning tarkibiy qismi pedagogik faoliyatning turli maqsad va vazifalarini o'z ichiga oladi: umumiy maqsaddan (shaxsning har tomonlama va uyg'un rivojlanishi) individual fazilatlarni yoki ularning elementlarini shakllantirishning aniq vazifalarigacha. Ma'lumot beruvchi komponent umumiy maqsadga ham, har bir aniq vazifaga qo'yilgan ma'noni aks ettiradi. Faoliyat komponent o'qituvchi va talabalarning o'zaro hamkorligini, ularning hamkorligini, jarayonni tashkil etish va boshqarishni aks ettiradi, ularsiz yakuniy natijaga erishib bo'lmaydi. Ushbu komponent tashkiliy, tashkiliy va faoliyat, tashkiliy va boshqaruv deb ham ataladi. Samarali jarayonning tarkibiy qismi uning oqimining samaradorligini aks ettiradi, maqsadga muvofiq erishilgan yutuqlarni tavsiflaydi.
4.2. Pedagogik jarayonning yaxlitligi
Pedagogik jarayon ko'plab jarayonlarning ichki bog'langan majmui bo'lib, uning mohiyati shundan iboratki, ijtimoiy tajriba shakllangan shaxs fazilatlariga aylanadi. Bu jarayon ta'lim, tarbiya, rivojlanish jarayonlarining mexanik aloqasi emas, balki maxsus qonuniyatlarga bo'ysunadigan yangi sifatli ta'limdir.
Yaxlitlik, umumiylik, birlik - bular pedagogik jarayonning asosiy belgilari bo'lib, uni tashkil etuvchi barcha jarayonlarning yagona maqsadiga bo'ysunishini ta'kidlaydi. Pedagogik jarayon ichidagi munosabatlarning murakkab dialektikasi: 1) uni tashkil etuvchi jarayonlarning birligi va mustaqilligida; 2) unga kiritilgan alohida tizimlarning yaxlitligi va bo'ysunishi; 3) umumiyning mavjudligi va xususiyning saqlanishi.
Yaxlit pedagogik jarayonni tashkil etuvchi jarayonlarning o'ziga xosligi qachon ochiladi dominant funktsiyalar. O'quv jarayonining asosiy vazifasi - ta'lim, ta'lim - tarbiya, rivojlanish - rivojlanish. Ammo bu jarayonlarning har biri yaxlit jarayonda hamrohlik qiluvchi funktsiyalarni bajaradi: masalan, tarbiya nafaqat ta'lim, balki ta'lim va rivojlanish funktsiyalarini ham bajaradi, ta'limni hamroh bo'lgan tarbiya va rivojlanishsiz tasavvur qilib bo'lmaydi. O'zaro bog'liqlik dialektikasi organik ravishda ajralmas jarayonlarni amalga oshirishning maqsadlari, vazifalari, mazmuni, shakllari va usullarida iz qoldiradi, ularni tahlil qilishda ham dominant xususiyatlarni ajratib ko'rsatish kerak.
Tanlashda jarayonlarning o'ziga xos xususiyatlari aniq namoyon bo'ladi maqsadga erishish shakllari va usullari. Agar o'qitishda qat'iy tartibga solingan sinf-dars ish shakli ustunlik qilsa, u holda ta'limda ko'proq erkin shakllar ustunlik qiladi: ijtimoiy foydali, sport, badiiy faoliyat, maqsadga muvofiq tashkil etilgan muloqot, amalga oshirilishi mumkin bo'lgan ish. Maqsadga erishishning asosan bir xil bo'lgan usullari (yo'llari) ham farqlanadi: agar ta'lim asosan intellektual sohaga ta'sir qilish usullaridan foydalansa, ta'lim ularni inkor etmasdan, motivatsion va samarali-emotsional ta'sir ko'rsatadigan vositalarga ko'proq moyil bo'ladi. sharlar.
Ta'lim va tarbiyada qo'llaniladigan nazorat va o'z-o'zini nazorat qilish usullari o'ziga xos xususiyatlarga ega. Treningda, masalan, og'zaki nazorat, yozma ish, testlar, imtihonlar majburiydir.
Ta'lim natijalari ustidan nazorat kamroq tartibga solingan. Bu erda o'qituvchilarga o'quvchilarning faoliyati va xulq-atvori, jamoatchilik fikri, rejalashtirilgan ta'lim va o'z-o'zini tarbiyalash dasturini amalga oshirish hajmi va boshqa bevosita va bilvosita xususiyatlarni kuzatish orqali ma'lumot beriladi.
4.3. Pedagogik jarayonning qoliplari
Pedagogik jarayonning umumiy qonuniyatlari orasida (batafsil ma'lumot uchun 1.3 ga qarang) quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkin.
1. Pedagogik jarayon dinamikasining qonuniyligi. Barcha keyingi o'zgarishlarning kattaligi oldingi bosqichdagi o'zgarishlarning kattaligiga bog'liq. Bu shuni anglatadiki, pedagogik jarayon o'qituvchilar va tarbiyachilarning rivojlanayotgan o'zaro ta'siri sifatida bosqichma-bosqich, "bosqichma-bosqich" xarakterga ega; oraliq yutuqlar qanchalik yuqori bo'lsa, yakuniy natija shunchalik muhim bo'ladi. Naqsh harakatining natijasi: yuqori oraliq natijalarga ega bo'lgan talabaning umumiy yutuqlari yuqori bo'ladi.
2. Pedagogik jarayonda shaxs rivojlanishining qonuniyati. Shaxsning rivojlanish sur'ati va erishilgan darajasi irsiyatga, ta'lim va tarbiya muhitiga, ta'lim faoliyatiga qo'shilish, qo'llaniladigan pedagogik ta'sir vositalari va usullariga bog'liq.
3. O'quv jarayonini boshqarishning namunasi. Pedagogik ta'sirning samaradorligi pedagog va o'qituvchilar o'rtasidagi fikr-mulohazalarning intensivligiga, shuningdek, tarbiyachilarga nisbatan tuzatish harakatlarining hajmi, tabiati va asosliligiga bog'liq.
4. Rag'batlantirish shakli. Pedagogik jarayonning mahsuldorligi ta'lim faoliyati uchun ichki rag'batlantirish (motivlar) harakati bilan bog'liq; tashqi (ijtimoiy, pedagogik, ma'naviy, moddiy va boshqalar) rag'batlantirishning intensivligi, xarakteri va o'z vaqtida bo'lishi.
5. Sensual, mantiqiy va amaliyotning birligi namunasi. Pedagogik jarayonning samaradorligi hissiy idrokning jadalligi va sifatiga, idrok etilganni mantiqiy idrok etishga, mazmunlilikni amaliy qo'llashga bog'liq.
6. Tashqi (pedagogik) va ichki (kognitiv) faoliyatning birligining qonuniyligi. Pedagogik jarayonning samaradorligi pedagogik faoliyat sifati va talabalarning o'z ta'lim faoliyati bilan belgilanadi.
7. Pedagogik jarayonning shartliligining qonuniyligi. Uning borishi va natijalari jamiyat va shaxs ehtiyojlari, jamiyatning imkoniyatlari (moddiy, texnik, iqtisodiy va boshqalar), jarayonning borishi uchun sharoit (ma’naviy-psixologik, sanitariya-gigiyena, estetik va boshqalar) bilan belgilanadi. .).
4.4. Pedagogik jarayonning bosqichlari
Pedagogik jarayonlar tsiklikdir. Xuddi shunday bosqichlarni barcha pedagogik jarayonlarning rivojlanishida ham uchratish mumkin. Bosqichlar tarkibiy qismlar emas, balki jarayonning rivojlanish ketma-ketligidir. Pedagogik jarayonning asosiy bosqichlarini tayyorgarlik, asosiy va yakuniy deb atash mumkin.
Ustida tayyorgarlik bosqichi pedagogik jarayon uning ma'lum bir yo'nalishda va ma'lum tezlikda oqishi uchun tegishli sharoitlarni yaratadi. Bu erda quyidagi vazifalar hal etiladi: maqsadni belgilash, shart-sharoitlarni diagnostika qilish, yutuqlarni prognozlash, jarayonning rivojlanishini loyihalash va rejalashtirish.
Mohiyat maqsadni belgilash(asoslash va maqsadni belgilash) xalq ta'limi tizimi oldida turgan umumiy pedagogik maqsadni pedagogik jarayonning ma'lum bir segmentida va mavjud aniq sharoitlarda erishish mumkin bo'lgan aniq vazifalarga aylantirishdir.
Diagnostikasiz to'g'ri maqsadni, jarayonning vazifalarini qo'yish mumkin emas. Pedagogik diagnostika- bu pedagogik jarayon sodir bo'ladigan shart va sharoitlarni "aniqlash"ga qaratilgan tadqiqot protsedurasi. Uning mohiyati, uning aniqlovchi (eng muhim) parametrlarini tezda aniqlash orqali shaxsning (yoki guruhning) holati haqida aniq tasavvurga ega bo'lishdir. Pedagogik diagnostika sub'ektning pedagogik jarayon ob'ektiga maqsadli ta'sir qilish uchun eng muhim teskari aloqa vositasi bo'lib xizmat qiladi.
Keyinchalik tashxis qo'yiladi pedagogik jarayonning borishi va natijalarini bashorat qilish. Prognozlashning mohiyati shundan iboratki, oldindan, oldindan, hatto jarayon boshlanishidan oldin, mavjud aniq sharoitlarda uning mumkin bo'lgan samaradorligini baholash.
Tayyorgarlik bosqichi diagnostika va prognozlash natijalariga ko'ra tuzatiladi jarayonni tashkil etish loyihasi, yakunlangandan so'ng, unda mujassamlangan reja. Reja har doim ma'lum bir tizimga "bog'langan". Pedagogik amaliyotda turli xil rejalar qo'llaniladi: maktabda pedagogik jarayonni boshqarish, sinfda tarbiyaviy ishlar, darslarni o'tkazish va boshqalar.
Bosqich pedagogik jarayonni amalga oshirish (asosiy) muhim o'zaro bog'langan elementlarni o'z ichiga olgan nisbatan izolyatsiya qilingan tizim sifatida qaralishi mumkin:
Bo'lajak faoliyatning maqsad va vazifalarini bayon qilish va tushuntirish;
O'qituvchilar va talabalar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar;
Pedagogik jarayonning nazarda tutilgan usullari, vositalari va shakllaridan foydalanish;
Qulay sharoitlar yaratish;
Talabalar faoliyatini rag'batlantirish bo'yicha turli tadbirlarni amalga oshirish;
Pedagogik jarayonning boshqa jarayonlar bilan bog'lanishini ta'minlash.
Pedagogik jarayonning samaradorligi ushbu elementlarning bir-biri bilan qanchalik maqsadga muvofiq bog'langanligiga, ularning yo'nalishi va umumiy maqsadni amaliy amalga oshirishi va bir-biriga zid emasligiga bog'liq.
Pedagogik jarayonni amalga oshirish bosqichida tezkor boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun asos bo'lib xizmat qiladigan teskari aloqa muhim rol o'ynaydi. Teskari aloqa - bu jarayonni yaxshi boshqarishning asosidir.
Ustida yakuniy bosqich erishilgan natijalar tahlili amalga oshiriladi. Pedagogik jarayonning borishi va natijalarini tahlil qilish har qanday jarayonda, hatto juda yaxshi tashkil etilgan holda ham muqarrar ravishda yuzaga keladigan xatolarni kelajakda takrorlamaslik uchun, avvalgisining samarasiz daqiqalarini hisobga olish uchun zarurdir. keyingi tsikl.
Kirish
Kishilik jamiyati rivojlanishi uchun u ijtimoiy tajribasini yangi avlodlarga yetkazishi kerak.
Ijtimoiy tajribani uzatish turli yo'llar bilan sodir bo'lishi mumkin. Ibtidoiy jamiyatda bu, asosan, kattalar xulq-atvoriga taqlid qilish, takrorlash, nusxalash orqali amalga oshirilgan. O'rta asrlarda bunday uzatish ko'pincha matnlarni yodlash orqali amalga oshirildi.
Vaqt o'tishi bilan insoniyat esdalik bilan takrorlash yoki yodlash ijtimoiy tajribani etkazishning eng yaxshi usuli emasligiga ishondi. Atrofdagi voqelikni tushunish, o'zlashtirish va o'zgartirishga qaratilgan ijodiy faoliyatiga kiritilganda, bu jarayonda insonning faol ishtirokida eng katta samaraga erishiladi.
Zamonaviy hayot insonga vazifalar doirasini va ularni amalga oshirishning bir nechta asosiy yo'nalishlarini belgilab beradigan bir qator talablarni qo'ydi. Men ulardan eng muhimlarini nomlayman:

• 
  aqliy rivojlanish vazifalari bolalar tomonidan hamma uchun umumiy bo'lgan bilim, ko'nikma va ko'nikmalarni o'zlashtirishni nazarda tutadi, aqliy rivojlanishni ta'minlaydi va ularda ijtimoiy va ishlab chiqarish faoliyatida faol mustaqil fikrlash va ijodkorlik qobiliyatini shakllantiradi;
  
• 
  bolalarda san'at va voqelikka g'oyaviy-emotsional, estetik munosabatni shakllantirishni o'z ichiga olgan hissiy rivojlanish vazifalari;
  
• 
  o'quvchilar tomonidan umuminsoniy axloqning oddiy me'yorlarini, axloqiy xulq-atvor odatlarini o'zlashtirishga, bolada axloqiy irodani, axloqiy tanlash erkinligini va hayotiy munosabatlarda mas'uliyatli xatti-harakatlarni rivojlantirishga qaratilgan axloqiy rivojlanish vazifalari;
  
• 
  bolalarning hayotiyligi va ma'naviy mavjudligining moddiy asosi bo'lgan jismoniy kuchini mustahkamlash va rivojlantirishga qaratilgan jismoniy rivojlanish vazifalari.
  
• 
  ta'lim va idrok jarayonlarini differentsiallashtirish va individuallashtirish yordamida har bir bolada tabiiy iste'dodlarni aniqlash va rivojlantirishni talab qiladigan individual-shaxsiy rivojlanish vazifalari;
  
• 
  Ommaviy anti va psevdomadaniyatning buzg'unchi rivojlanishiga qarshi turadigan, jahon badiiy madaniyatining yuksak qadriyatlariga asoslangan madaniy ta'lim vazifalari.
  

Ushbu taktik maqsadlarni faol amalga oshirish strategik vazifalarni real va samarali hal qilish, shaxsni har tomonlama rivojlantirish - yaxlit pedagogik jarayonning umumiy maqsadini amalga oshirish imkonini beradi.