Referat mavzulari ro’yxati

Suv o‘tkazuvchanlik-materiallarning bosim ostida o‘zidan suvni o‘tkazish xususiyati 
bo‘lib, filtratsiya koeffitsenti bilan ifodalanadi

---

(m/soat):
5.K
f
=V
c
.
a/[S
.
(p
1
-p
2
)
.
t] ,
bu erda: filtratsiya koeffitsenti (K
f
) 1m
2
yuzali devordan (a) 1 soat (t) davomida 
o‘zgarmas bosimda (r
1
-r
2
1m.suv ust.) oqib o‘tgan suv miqdori (V
c
) bilan o‘lchanadi.
Materiallarning suv o‘tkazuvchanligi ularning tuzilishiga, zichligiga bog‘liq. 
Materiallarning bu xossasi tom izolyatsiyasi, suv inshootlari va xavzalari qurishda katta 
ahamiyatga ega. Juda zich materiallargina, masalan, bitum, shisha, po‘lat, maxsus tarkibli 
plastmassalar va betonlar amalda suv o‘tkazmaydi. Suv bosim ostida ta’sir ko‘rsatadigan 
joylarda beton va shu kabi materiallardan suvning o‘tishi suv o‘tkazmaslik markasi (MPa) 
bilan belgilanadi. Bunday talab toza va zovur suvlarini uzatuvchi quvurlarda, suv 
xavzalarda, yerto‘la devorlarida, gidrotexnik inshooatlarda ishlatiladigan beton, 
polimerbeton, keramika va sh.k. materiallarga qo‘yiladi.
Sovuqqa chidamlilik-materialni suvga to‘yingan xolatda –15-170S muzlatib, qayta 
eritilganda (1 sikl) siqilishdagi mustahkamligi 25%, massasi 5% dan ortiq kamaymasa, bu 
material sovuqqa chidamli deb hisoblanadi. Material g‘ovaklaridagi suvning muzlash 
harorati kapillyar g‘ovaklarning diametriga bog‘liq bo‘lib, suv muzlaganda katta ichki 
zo‘riqish hosil qiladi. Harorat - 20
0
S gacha pasayganda material g‘ovaklaridagi muz 210 
MPa zo‘riqish hosil qiladi. Zo‘riqish yo‘nalishi to‘rt tomonga bo‘lgani uchun ular bir-
birini neytrallaydi. Shu sababli sovuq ta’sirida materiallar qirra burchaklaridan buzila 
boshlaydi. Materiallarga sovuqqa chidamlilik ularning ishlatilish soxasiga nisbatan 
belgilanadi.
Atmosfera muhitida ishlatiladigan oddiy og‘ir beton sovuqqa chidamliligi 50; 100; 200, 
gidrotexnik inshootlarda 500 siklgacha, tashqi devorbop g‘ishtlar, bloklar, yyengil 
betonlar 15; 25; 35 siklga teng bo‘ladi. Materiallarning sovuqqa chidamliligi sovutish 
kameralarida sinaladi. Buning uchun sinalayotgan materialdan tayyorlangan namuna 
quritilib, massasi o‘lchanadi, so‘ngra to‘la suv shimdirilib, sovutish kamerasiga qo‘yiladi. 
Muzlatilgan namunani eritish normal haroratda (20-250S) suvda amalga oshiriladi. 
Namunaning turiga qarab, muzlatish va eritish uchun 4-6 soat vaqt ketadi. Material 
sovuqqa chidamliligi impulsli ultratovush usulida tez va oson (namunalarni buzmasdan) 
aniqlash mumkin. Bu usulda 3-6 namunaning 5,10 va h.k. sikllardan keyingi 
mustahkamligi va elastiklik moduli o‘zgarishini aniqlash mumkin. Ayrim xollarda 
materialning sovuqqa chidamliligini tezkor (kimyoviy) usul bilan ham aniqlanadi. Bunda 
to‘yingan natriy sulfat tuzi eritmasini (Na
2
SO
4
.
1OH
2
O) namunaga to‘la shimdirilib, so‘ng 
quritish shkafida 110 5 
0
S haroratda quritiladi. Bu ish 3-15 marta takrorlanadi. Bunda 
namunaning ochiq va tutash g‘ovaklari tuz eritmasi bilan to‘ladi, quritilganda tuz 
kristallanib (suv muzlagandagidek) hajmi kengayadi, natijada namunada katta ichki 
zo‘riqish hosil bo‘lib, materiallarning buzilishiga olib keladi.
Atmosfera ta’siriga chidamlilik materialni 25 va undan ko‘p marta namlanib 
quritilganda uning shakli va mustahkamlik ko‘rsatkichining o‘zgarishiga aytiladi. Tashqi 
muhitda Yog‘ingarchilik, quYosh radiatsiyasi, shamol, turli gazlar va x.k. omillarning 
ta’sirida materiallar astasekinlik bilan buzila boshlaydi. Ayniqsa, yuqori harorat 
kompozitsion materiallar tarkibidagi namni bug‘lantirib, material kimyoviy tarkibini 
o‘zgartiradi va mustahkamligini pasaytiradi.