Referat mavzulari ro’yxati

2. Tog‘ jinslari va jins hosil qiluvchi minerallar 
Tog‘ jinslari shakllanish jixatidan uch genetik guruxlarga bo‘linadi: silikatli qotishma 
(magma) ning qayta kristallanishidan hosil bo‘lgan magmatik jinslar, tog‘ jinslarining 
nurashidan hosil bo‘lgan cho‘kindi tog‘ jinslari, yer qatlamida fizik-kimyoviy sharoitda 
qayta kristallanib, ko‘rinishi o‘zgargan metamorfik tog‘ jinslaridir (2.1-jadval).
2.1 Magmatik tog‘ jinslar 
Magmatik jinslar magmaning vulkanik harakatlar natijasida yer yuziga toshib 
chiqishidan yoki yerning Yoriq va bo‘shliqlarida qotishidan hosil bo‘ladi. Magmaning 
sovush sharoitiga nisbatan chuqurlikda qotgan (intruziv) va toshib chiqqan (effuziv) 

---

turlarga bo‘linadi. Chuqurlikda qotgan magmatik tog‘ jinslarga granit, sienit, diorit, 
gabbro va boshqalar kiradi. Bunday jinslar yuqori bosim va kislorodsiz muxitda asta-
sekin sovugani uchun o‘ta zich kristall strukturaga ega bo‘ladi.
Toshib chiqqan magmatik jinslar (bazalt, andezit, diabaz, porfir va sh.k.) yer yuzida 
tezlik bilan sovushi natijasida to‘la kristallanmagan bo‘ladi. Sovush davrida gazsimon 
moddalarning ajrab chiqishi g‘ovak toshlarni (pemza, tuf) hosil qiladi.
Magmatik jinslarni hosil qiluvchi asosiy minerallarga kvars, dala shpatlari, temir-
magnezialli silikatlar kiradi.
1-jadval
Tog‘ jinslarining genetik klassifikatsiyasi 
Magmatik jinslar 
Massiv 
CHuqurlikdagi 
Granit, sienit, diorit, gabbro 
Toshib chiqqan 
Porfir, kvars, diabaz, traxit, 
porfirit, andezit 
Bo‘laklangan
otilib chiqqan) 
Sochiluvchan 
Vulqon kuli, pemza 
Sementlanga n 
Vulqon tufi 
CHo‘kindi jinslar 
Mexanik cho‘kindilar 
Sochiluvchan 
sementlangan 
Giltuproq, qum, shag‘al, qumtosh, 
konglomerat, brekchiya 
Kimyoviy cho‘kindilar 
Gips, angidrit, magnezit, 
dolomit, 
ohak tufi, ohaktosh 
Orgonogen cho‘kindilar 
CHig‘anoqli ohaktosh, mel, 
diatomit, trepel 
Metamorfik jinslar 
Gneyslar (granitsimonlar), gil, slanetslar, 
(giltuproqli), marmarlar (ohaktosh, dolomitlar),
kvarsitlar (qumtoshlar) 
1-rasm. Struktura turlari (sxemasi) 
a) notekis donador; b) tekis donador. 
Kvars (SiO
2
) kristall tuzilishga ega bo‘lib, o‘ta zich, mustahkam va agressiv muxitlarga 
chidamli. Kvarsning siqilishdagi mustahkamligi 2000 MPa gacha, cho‘zilishdagi 

---

mustahkamligi esa 100 MPa gacha bo‘ladi. Qattiqligi jixatidan topaz, korund va olmosdan 
keyin to‘rtinchi o‘rinda turadi. Erish harorati 1700
0
S. Kvars qum sifatida cho‘kindi tog‘ 
jinsini asosini tashkil etadi.
Dala shpati magmatik jinslarning 60-70% tashkil etadi. Dala shpatining Ortoklaz 
(K
2
O
.
Al
2
O
3
.
6SiO
2
) va Plagioklaz (Na
2
O
.
Al
2
O
3
.
6SiO
2
albit, SaO
.
Al
2
O
3
.
2SiO
2
-anortit) turlari 
mavjud. Dala shpatining mustahkamligi (120-170MPa) va chidamliligi kvarsga nisbatan 
kamroq bo‘ladi. Dala shpati yemirilishidan glina kabi cho‘kindi jinslar hosil bo‘ladi.