Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov
Tuproq hosil bo‘lishining biologik jarayonlari
Download 1.64 Mb. Pdf ko'rish
|
438cce77cd0fc5de0e97fcaf81b20fc8 TUPROQ BIOLOGIYASI VA EKOLOGIYASI
|
5.4. Tuproq hosil bo‘lishining biologik jarayonlari.
Tuproq hosil bo‗lish jarayoni harorat , suv, havo ishtirokida tabiatda moddalar kichik biologik va katta geologik aylanishining o‗zaro ta‘sirida yerning yuza qismida har xil birikmalarning parchalanishi va aralashishning murakkab 138 hodisalar yig‗indisidir. Ushbu hodisalarning har bir sharaoitda o‗ziga xos kechishi va bosqichlarda o‗tishi muayyan bir tuproq tiplarining hosil bo‗lishini ta‘minlaydi. Har bir tuproq tipining hosil bo‗lishini umumiy, xususiy va maxsus jarayonlarga bo‗lish mumkin. Umumiy jarayonlarga organik moddalarning tushishi va chirishi, tuproqda moddalarning biologik akkumulyasiyasi va chiqib ketishi, minerallarning parchalanishi va sintezlanishi. Tuproq tipi uchun xususiy jarayonlar- gumusning hosil bo‗lishi va to‗planishi, birlamchi minerallarnig prchalanishi va ikkilamchi minerallarning hosil bo‗lishi.Xususiy tuproq hosil bo‗lish jarayonlari mikro va makrojarayonlarga bo‗linadi. Makrojarayon butun bir tuproq qatlamini qoplab oladi va tuproq profilining shakillanishiga olib keladi. Mikrojarayon esa ma‘lum bir mikrozonani, alohida qatlamni yoki mikrobiologik yaralmalar uchun xaraterlidir. Profilning bir genetik qatlami uchun xos mezojarayonlar ham kuzatiladi. S.A.Zaxarov, S.S.Neustruev, B.B.Polinovlar elementar tuproq hosil bo‗lish jarayoni( ETHJ yoki EPP) ta‘rafdorlaridir.I.P.Gyerasimov elementar tuproq hosil bo‗lish jarayonini 13 taga ajratadi, hozirgi olimlar ko‗proqqa bo‗ladilar. Elementar deyilishi, g‗ishlar yig‗indisidan butun bir bino barpo qilingandek, ushbu jarayonlar yig‗indisidan butun bir tuproq hosil bo‗lish jarayoni shakillanadi. T.V.Aristovskiy elementar tuproq hosil bo‗lish jarayoning anologi elementar tuproq-biologik jarayonni taklif qiladi. Elementar tuproq- biologik jarayon: 1)tuproq qatlamida va uning yuzasida organik moddalarnig parchalanishi, 2)gumusning hosil bo‗lishi, 3)mikroorganizmlar tomonidan gumusning parchalanishi,4)tuproq mikroorganizmlari va ularning metoboltlari ta‘sirida tuproq hosil qiluvchi jinslar minerallari sturuturasining buzilishi, 5) mikroorganizlar tomonidan minerallarning hosil bo‗lishi. Yuqorida ko‗rsatilgan jarayonlar barcha tuproqlarda har xil darajada kechadi,undan tashqari ayrim tuproq tiplari uchun xos xususiy tuproq hosil bo‗lish jarayonlari ham kuzatiladi. T.V.Aristovskaya bularga gleeylar, orshteynlar, tuzlar va boshqa yangi yaralmalarning hosil bo‗lishini kritadi. 139 Tuproq biotasi: 1)o‗simlik qoldiqlarining chirishi va to‗shamanig hosil bo‗lishi, 2)gumusnig hosil bo‗lishi va parchalanishi,3) minerallarning emirilishi va yangi minerallarnig hosil bo‗lishi jarayonlarida ishtrok etadi. Download 1.64 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|