Tarix o’tmishning ko’zgusi

A.Brian 
 “Milliy birlik” 
hukumatining dasturi

---

- 43 - 
So'l ittifoq uzoq davom etmadi. 1925-yil aprelida sotsialistlarning qo'llab-
quvvatlashidan mahrum bo lgan Eduard Errio hukumati iste'foga chiqdi So’l ittifoq 
tarqalib ketdi, o'ng partiyalar esa Milliy majlisda o'zlancha ko'pchilik ovozga ega emas 
edilar Muzokaralar natijasida «Milliy birlik» koalitsion hukumati tuzildi. Unga o'ng 
partiyalar qatori radikallarning ham bir qancha vakillari kirdi. Hukumatni Raymon 
Puankare boshqardi. 
Raymon Puankare (1860- 1934)-fransuz siyosiy arbobi . 1860-yil 20-avgustda 
Barle Dyuk (Meza , Lotaringiya)da pochta injeneri Nikola Puankare oilasida dunyoga 
keladi. Parijdagi Buyuk Luyudovik litseyini tamomlagach, o‟rta ma‟lumotga ega 
boladi. Sarbonda huquqshunoslik fakultetida oqiydi. Fakultetni tamomlagach 1882-yil 
advokatlik amaliyotlari bilan shugullanishni boshlaydi. 1883-yil doktorlikni yoqlaydi. 
Uning siyosiy hayoti 1887-yil Mezadan Milliy majlisga deputat etib saylanishidan 
boshlanadi. Puankare respublikchilar va antiklerikal qarashlardan ozini mustasno 
tutar edi. U parlamentda etarli darajada siyosiy o‟broga ega bo‟ladi. 1893-yili Sh. 
Dyupyu (4 aprel –23 noyabr 1893 ) birinchi hukumatiga talim san‟at va din vaziri etib 
tayinlanadi hamda uchinchi respublika tarixida eng yosh vazir bo‟ladi.Shundan so‟ng 
Sh. Dyupyuning (30 may 1894 –15 yanvar 1895 yil ) ikkinchi va uchinchi hukumatiga 
moliya vaziri, A. Riboning ( 26 yanvar- 25 oktyabr 1895)uchinchi hukumatiga talim, 
sanat, din vaziri etib tayinlanadi. 1895-yil noyabr oyida deputatlar palatasining raisi 
orinbosari etib tayinlandi. “Dreyfus ishi” davomida Dreyfus tarafdori sifatida so‟zga 
chiqdi. Yuridik asoslanmagan hukumga qarshi chiqadi. 1903 yil senator boladi. F. 
Saren (14 mart –20 oktyabr 1906) hukumati davrida moliya vaziri sifatida faoliyat 
yuritadi. Germaniya bilan o‟sib kelayotgan urush havfi vaqtida Fransiyaning harbiy 
potentsialini kotarish maqsadida otashin nutqlar so‟zlaydi. 1909-yil 18-martda 
Fransuz Akademiyasi a‟zosi etib saylanadi. 1912- yilning boshida (1912-yil 14 yanvar 
– 1913-yil 21 yanvar )o‟zining birinchi hukumatini tuzadi va u erda tashqi ishlar vaziri 
lavozimini egallaydi. 1912-yil dengiz qurolli kuchlarini kengaytirish dasturini qabul 
qilishga erishadi. Mart oyida esa harbiy havo kuchlarini qayta tashkil qilish haqidagi 
qonunlarni ishlab chiqadi. Uning hukmronligi davrida Fransiya (1912-yil 30 mart ) 
Marakkoda ozining protektoratini o‟rnatadi. Buyuk Britaniya va Rossiya bilan 
munosabatlarni mustahkamlash uchun astoydil harakat qiladi. 1912-yil 16-iyulda 
Rossiya bilan rus va fransuz flotlarining birgalikda harakat qilishi haqida konvensiya 
tuzadi. Avgust oyida Peterburgda b‟olib Rossiyaga navbatdagi qarzni berishni 
muhokama qildi va Anglo- fransuz dengiz qoshinlarini mahfiy tayyorgarligi haqidagi 
masalalarni ko‟rib chiqadi.Bu to‟g‟ridagi shartnomalar 1913-yil martda imzolanadi. 
1913-yil Puankare Respublika prezidenti etib saylanadi. U Fransiyani urushga 
tayyorlanishini davom ettiradi. Harbiy xizmat muddatini uch yilga uzaytirish haqida 
qonunni qabul qilishga har taraflama harakat qiladi. Antanta davlatlari bilan 
yaqinlashishga astoydil harakat qildi. Urushning uch yili davomida Puankare ishki va 
tashqi siyosatni boshqarib bordi. Puankare Antantaga yangi a‟zolarning chorlash 
masalalaridagi diplomatik harakatlarga boshchilik qilar edi. 1917-yil noyabr oyida 
frontda bo‟lgan noqulay sharoitlar va urushga qarshi osayotgan harakatlar sababli 
ozining dushmani J.Klemansoga joyini bo‟shatib berdi va vakolat muddati 
tugaganidan so‟ng (1920-yil 18-fevral ) senatga qaytadi. 1922-yil 15-yanvarda 

---

- 44 - 
puankare o‟zining ikkinchi hukumatini tuzadi (1922-yil 15-yanvar –1924-yil 26-
mart).R. Puankare undan keyingi boshqaruvida ham Versal shartnomalrini qattiq turib 
himoya qildi. Puankare inflyatsiyaga qarshi kurash, frankni barqarorlashtirish va 
iqtisodiy o'sishni ta'minlashni o'z ichki siyosatining muhim vazifasi deb e'lon qildi. 
Hukumat davlat xarajatlarini qisqartirdi, yangi soliqlar joriy etdi va sanoat 
korxonalariga imtiyozlar berdi. AQSH va Angliyadan olingan yirik kreditlar hisobiga 
frank kursi barqarorlashtirildi. 1926-yilga kelib davlat daromadlari urushdan keyin 
birinchi marta xarajatlardan ortiq bo'ldi. Frank barqaror valyutaga aylandi. 
U 1934-yil 15- oktyabrda Parijda vafot etadi va Nyurnberg qishlogida dafn 
etiladi. 
1925-yilda Fransiya sanoati mahsuloti hajmi birinchi marta urushdan oldingi 
darajadan ortiq bo'ldi. Oradan besh yil o'tgach, 1930-yilda Fransiyada urushlar 
oralig'idagi eng yuksak sanoat ishlab chiqarishi va savdo hajmi qayd etildi. Fransiya 
sanoat taraqqiyoti sur'atlari bo'yicha (yiliga o'rtacha 5%) Angliya va Germaniyani ortda 
qoldirib, AQSHga yaqinlashdi. O'nlab yangi yirik zavodlar, elektr stansiyalari, temir 
yo'llar qurildi. 1924-yildan 1932-yilgacha mamlakat iqtisodiyotini barqarorlashtirish 
davri bo'ldi. Bu davr aholi turmushiga ham ijobiy ta'sir ko'rsatdi. Narxlar 
barqarorlashib, pulning qadrsizlanishi barham topdi. Bu esa hukumatga aholining bir 
qator qatlamlari ijtimoiy ahvolini yaxshilash tadbirlarini amalga oshirish imkonini 
berdi. 1926-yilda ishsizlik nafaqasi joriy etildi, keksalik nafaqasi, kasallik, nogironlik 
va homiladorlikda yordam puli beriladigan bo'ldi. Fransiyada jahon iqtisodiy inqirozi 
o'ta og'ir shaklda kechdi. Oqibatda 1929-yil noyabrdan 1932-yil maygacha mamlakatda 
8 hukumat almashdi. 
1932-yil 
mayidagi 
saylovlar 
Fransiyaning inqirozning ikki yili davomida 
so'lga qarab burilganini ko'rsatdi. Saylovlar 
sotsialistlar va radikal-sotsialistlar blokiga 
g'alaba keltirdi. Yangi hukumatni yana 
Eduard Errio boshqardi. Deputatlar palatasidagi 594 o'rindan 386 tasini so'l blok 
vakillari olib, o'z dasturlarini amalga oshirish imkoniyatini qo'lga kiritdilar. Biroq, ular 
bu imkoniyatni boy berdilar. O'ng doiralar so'l hukumatga qarshi kuchli hujumni avj 
oldirdilar va bu hukumatning normal faoliyat ko'rsatishiga imkon bermadi. E. Errio 
hukumati bor-yo'g'i 6 oy ishlab, iste'fo berishga majbur bo'ldi. 1932-yil dekabridan 
1934-yil yanvariga qadar Fransiyada so'llarning 5 hukumati almashdi va ularning har 
biri uch oydan oz hukm surdi. Ularning eng so'nggisi Eduard Dalade (1884-1970) 
hukumati bo'ldi.
Gitlerning hokimiyatga kelganidan ruhlangan Fransiya yirik moliya va sanoat 
sarmoyasining o'ng doiralari Fransiyada ham fashistlar diktaturasini o'rnatishga 
urindilar. Reaksion doiralar mamlakatni fashistlar to'ntarishiga va hokimiyatni 
fashistlar egallashiga ruhan tayyorlash maqsadida ommaviy targ'ibotni ayj oldirdilar. 
Bir vaqtning o'zida buyruq berilgani zahoti hokimiyat uchun kurashni boshlashga 
tayyor ko'p sonli fashistlar tashkilotlari tashkil qilindi. 1933-yil oxirida fashistlarning 
tashkilotlari «Stavisskiy ishi» bilan bog'liq janjalni va buning oqibatida hukumatda 
yuzaga kelgan inqirozni bahona qilib hokimiyatni egallashga ochiq-oydin tayyorlana