Berdaq atindag`i qaraqalpaq ma`mleketl‰k un‰vers‰tet‰

Ku`sheytiw ra`wishleri is-ha`rekettin` belgisin ku`sheytip ko`rsetip keledi: D7m 
miyrimsiz bolg`an eken (B), Bur7ng`7day sira` da`wran su`re almas (O), Sog`an d7m 
ku`yip-janaman. (B).  
Sebep-na`tiyje ra`wishleri is-ha`rekettin` iske as7w sebebin, maqsetin bildirip 
keledi:  Ku`ygenimnen at7n qoyd7m Gu`ljan dep, Pida` bols7n yar jol7nda bul jan dep 
(A`), Azl7g`7nan elat7md7 aqsat7p (O`), O`ndiredi ash xal7qtan, Jetim j7layd7 sonl7qtan 
(B).  
 
 

 
160
Eski o`zbek tilindegi day7m, yena`, tan`la, imdi, mustakam, ma`kkam, da`sh 
so`zleri ko`binese A`jiniyaz sh7g`armalar7nda qollang`an.  
Ra`wishtin` da`rejeleri: Ra`wishtin` sal7st7r7w da`rejesi is-ha`rekettin` belgisinin` 
ku`shli yamasa ha`lsiz ekenligin basqa is-ha`rekettin` belgisine sal7st7r7p ko`rsetedi: 
Pitker tezirek amanatt7 (B), Shash7raq ju`rmiz kimge bola obal7n (B), Ko`reyin dep 
az7raq so`ylep, Awz7n q7b7rlatqan eken (B).  
Ra`wishtin` artt7r7w da`rejesi en`, d7m, ju`da`, og`ada, muqum so`zleri arqal7 
jasalg`an: Muqum biyzar q7lg`an eken (B).  
     
 
š43. Ko`mekshi so`zler 
 
Tirkewishler 
Shay7rlard7n` sh7g`armalar7 tilinde jumsalg`an tirkewishler ataw7shlar aras7ndag`7 
yamasa ataw7sh ha`m feyiller aras7ndag`7 ken`islik, waq7tl7q, sal7st7r7w, maqsetlik 
qatnaslard7 an`latad7. 
-menen, penen, benen, -birlen, bila`n, bile, ile, tirkewishleri ataw sepligindegi 
so`zlerdi basqar7p keledi: Pull7 bolsa ka`spi ka`rin`, ‰nsap penen sarp et ba`rin, Birge 
ju`rgen q7z7w-jawan, yar-yaran menen ko`risip, Ju`z m7n` j7lwa menen sh7g`ar 
go`zzallar. Jer ha`m el bila`ndur, el ha`m jer bila`n, Jersiz eldin` qa`diri da`rbe-da`r 
bila`n, Jilwa bila`n shiyrin jan7m alan q7z, Qayg`7 birle kesher ug`l7n` sha`p-ruz7, 
&ussa birle zap7randek gu`l yuzi. Ga`r seni saqpan ile, atsa hawag`a ma`yil eten, 
Iqt7mal tu`shsen` kelip, ten`iz teyinde laya sen. Jigit gezer dawam q7sh bile yaz7, 
A`rebi atlar minip, elginde bag`7. Keshe ku`ndiz qayg`7w bile, A`lif qa`ddim dal 
bolad7 (A`).  
A`jiniyaz sh7g`armalar7 tilinde &menen[ tirkewishinin` qazaq tili ush7n ta`n 
bolg`an &men[s7n`ar7 jumsalg`an:  Qaytqanda ten`iz jaqtan bir bala men, U`stime 
suw boy7nda kelmedin` be (A`).  
-say7n tirkewishi waq7tl7q ma`ni an`latatug`7n so`zlerge dizbeklesip olard7 
basqar7p keledi: Qara ko`zi ga`whar kibi jawd7rap, Kiygen ton7 ko`rgen say7n jalt7rap 
(A`), Ku`n say7n o`sip jaynag`an (B)  
-ush7n, ushu`n tirkewishi ataw sepligindegi so`zlerge dizbeklesip kelip sebep, 
maqset ha`m arnalg`anl7qt7 bildirip keledi: Ash7q-mashuq ush7n jan7dan kesher, 
Mudam 7shq7 ot7na o`rtenip piser(A`),Jaqs7 adam tuw7lad7 el ush7n (B), Day7s7 
ushu`n Rustem inaqt7 (B).  

 
161
-haqq7nda: Ata-anan` haqq7nda bolub dug`ada, Sa`wer qoz7m, ag`lamay7n, qal 
imdi (A`),  
-yan`l7g`: Tulpar degen yab7 yan`l7g` bolmayd7, Tawdan qaytpas doynag`7nan 
ayr7lsa (A`).  
-kibi: Kirpigi oq kibi, qashlar7-ka`man, La`yli, Zuhra kibi, ol sa`hib ta`miz (A`), 
Sona kibi awlad7, Jon`7shqa kibi bawlad7 (J). 
-shelli: Sho`llerde yu`kirgen ah7w-jeyrand7, Sayalag`an shelli da`wran bolmad7 
(A`). 
Klassik shay7rlard7n` sh7g`armalar7nda ma`nili so`z shaqaplar7nan jasalg`an 
ko`mekshi ataw7shlarda ush7rasad7: 
 
a) Zatt7n`, ast7, u`sti,ald7 jag`7n bildiretug`7n &bas[, &u`sti[, G`ald7[ &u`zre[ 
tirkewishleri jumsalg`an: Kelur yol u`stinde ma`stana bas7p, So`zlerge ma`jal7m 
qalmas dilbar7m (A`), U`stime suw  bas7nda kelmedin` be? (A`), Taxt u`stinde 
turg`an a`dil sultanlar, Bir baysha joq sorar eli bolmasa (A`), Qars7 ald7n`da turman 
kelin (B), Ko`z ald7mda  buld7r sag`7m, Ko`kiregim a`rman edi (B), Til u`zre 
dug`ada bolg`7l a`l mudam, Mehriban mushf7q7m ruxsat ber indi (A`). Men 
ketermen du`n ya ush7n bash al7p, Ziban u`zre so`zler so`zim qal imdi (A`), Jan7m 
u`zre sa`wa`r qoz7m qal indi (A`). 
b) Zatt7n` aynala do`geregin, a`tirap7n bildiretug`7n ataw7sh tirkewishler: 
Sa`rhaw7z boy7nda sayal7 terek (A`), Ten`iz eteginde bolar xanshiye (A`), Pirdin` 
qas7na barg`anda (B), A`l sal7s7p juwap bergil desemde, Bag`7rlap ha`r yana baqqan 
sa`wdigim (A`).  
v) Zatt7n` ishi-aral7g`7n bildiretug`7n ataw7sh tirkewishler: Qas7n kerip, jilwa 
bila`n naz etken, Bag`lard7n` ishinde q7zlar7 bard7 (A`), Ten`inin` ishinde o`lgendek 
bolur, Haytta, toyda miner at7 bolmasa (A`), Jaman qon`s7n7n` aras7, Ku`nde ja`njel, 
dawg`a megzer (A`).  
Da`nekerler 
1.Biriktiriwshi da`nekerler qospa ga`ptin` qur7l7s7ndag`7 jay ga`plerdi, ga`ptin` 
ag`zalar7n o`z-ara baylan7st7r7w ush7n qollan7l7p olar aras7ndag`7 ma`nilik baylan7st7n` 
ten` ekenligin bildiredi: Ashamayl7 ha`m sandawl7, Qostamg`al7 ha`m qoldawl7 (B), 
Kimsenin` qardash7 ug`7l ha`m q7z7 (A`), &osh jigittin` da`wran7 bar bas7nda, Ha`m 
ag`as7, ha`m inisi qas7nda (A`),  
-da //-de da`nekeri ha`rekettin` izbe-iz iske as7w jiyiligin ku`sheytip ko`rsetedi: 
Tan` da att7, jaw da jetti (B), Ha`r kim Hatam bolur pan7y du`n yada, Bar bolsa 
da`wleti ha`m de himmeti (A`), Sen de ozsan` o`len` de men de ozg`an, Men de 

 
162
sendey q7z ko`rsem arqam qozg`an. Qazaq ta Men`esh te ko`p, Da`mesh te ko`p, 
Bur7nnan ko`rmegen son` tan7mad7m (A`),  
-bila`n, menen: Oymaw7t bila`n Or7nbay, Aydosbiy menen Rustem bat7r (B).  
-ya`ne da`nekeri birgelkili ag`zalard7 baylan7st7r7p qollanad7: Or7s, nog`ay, 
Xodjend ya`ne Herata (A`),  
-wa`, da`nekeri &ha`m[da`nekerinin` ma`nisinde jumsalad7: Aq7r7nda q7z wa` 
jawan, Q7lur bir ku`n a`rman endi (A`). Yaman adam dostd7n qashar wa` kesher 
(A`).  
‰ran tillerinen kelip kirgen -7w//-iw da`nekeri jup so`zlerdi baylan7st7rad7: Mal7w-
mu`lkim ha`rne bar7m taps7rd7m men ten`irge(A`). Yar7w-dostan ayr7l7p, qayg`7-
duman basqa tu`sip (A`), Birge-ju`rgen q7z7w-jawan yar-yaran menen ko`risip (A`). 
Q7z ko`rmedi ku`niw-ayd7 (B).  
2. Qars7las da`nekerler birgelkili ag`zalard7 yamasa dizbekli qospa ga`ptin` 
quram7ndag`7 jay ga`plerdi qarama-qars7 ma`nilik qatnasta baylan7st7r7p keledi: 
Taq7y7q shejiredur so`zim, Qa`dirim biraq bolg`an emes (B). Ayt7st7 menin` menen 
Berdaq, Biraqta jen`dim demeymen (O`).  
3.Gezekles da`nekerler birgelkili ag`zalard7 ha`m qospa ga`ptin` qur7l7s7ndag`7 jay 
ga`plerdi baylan7st7rg`anda olard7n` o`z-ara qatnaslar7n7n` gezeklesip keliwin 
bildiredi: ?a`deme yetsem diyip ga`hi ju`rip, ga`hi ush7p (A`), G`a` jerde qos7l7p, ga` 
jerde jekke, ga` jerde tu`slenip, ga` jerde qon7p (B)  
Aw7spal7 da`nekerler birgelkili ag`zalard7n` ha`m dizbekli qospa ga`ptin` 
qur7l7s7ndag`7 jay ga`plerdi bir-birine aw7spal7 ma`nide baylan7st7r7p keledi: Quda 
berdi bu zibann7, Ne rahman7, ne shaytan7 (B), Ya bolmasa gu`z keler me, Ya 
bolmasa q7s keler me (B), Emese seniki jo`n be (B), Bal7qsh7g`a da`r ya ishre ya 
ten`iz, Kishti kerek yoqsa jeken sal kerek (A`).  
Sebep-na`tiyje da`nekerleri qospa ga`ptin` qur7l7s7ndag`7 jay ga`plerdin` biri 
ekinshisinin` sebebin, yamasa na`tiyjesin an`lat7p kelgende jumsalad7: Dushpanlard7 
bul zamanda zor ettin`, Sol sebepli bizlerdeydi xor ettin` (B), Aytsan` ha`rgiz 
aq7l7n`d7 almayd7, Kewlim menin` wayran bolur sol ush7n (B), Shunki yar7m jetken 
eken a`yne on to`rt yash7na (A`).  
Sha`rt da`nekeri. Klassiklerdin` tilinde iran tillerinen o`zlestirilgen eger, wa`ga`r, 
ma`ga`r, ga`r da`nekerleri jumsal7p, qospa ga`ptin` s7n`arlar7n sha`rtlik ma`nide 
baylan7st7rad7: Pa`r aqsa aman bolg`an7m, Wa`ga`r aqmasa o`lgenim (B), Eger 
tapsam ol sherlerdi, O`zgerter edim tu`rlerdi (B), Ga`r seni saqpan ile atsa hawag`a 

 
163
ma`yil eten (A`). Ma`ga`r bilmey qold7 q7ysa bir qam7s, Sol waq qan7n t7yg`an ardan 
jaqs7raq (B).  
   
Janapaylar 
Qaraqalpaq shay7rlar7n7n` sh7g`armalar7 tilinde janapaylar so`z ha`m so`z 
dizbegine ha`r tu`rli qos7msha modal l7q, emotsionall7q, ma`nilerdi beriw ush7n 
jumsalad7:  
a) -g`oy,-aw, -ta janapaylar7 oy-pikirdin` an7q isenimli ekenligin an`lat7p keledi: 
Esitpeydi-aw, quday geren` (B), Men edim g`oy qa`ha`rli ton (B), Siznikidur ha`r 
ne bar7m, Ta o`lgenshe qar7ydar7m (B). b)  -da//-de , dag`7 //-degi, ha`m, -aq, 
janapaylar7 ga`ptin` ma`nisin ku`sheytiw ush7n jumsalad7: Ko`z jas7md7 ko`rmey-aq 
qoy, Pa`tiyan`d7 bermey-aq qoy (B), At7m joq dep ars7nba da,  Ton7m joq dep 
tart7nba da (B), Ol dag`7 bizge uway7m (J), Bolsa dag`7 ko`zi soq7r (K), Beshisi ha`m 
ko`se bold7 (B), Biz ha`m ko`ship baram7z dep (B).  
v) -g`ana, tek, gil, gilen`, ta`n`ha janapaylar7 o`zi qatnasl7 bolg`an so`zdi basqa 
so`zlerden aj7rat7p sheklep ko`rsetiw ush7n jumsalad7: ‰s pitpeydi q7ynalg`annan,  
Jipsiz g`ana baylang`annan (B), Qorl7q ko`rdim tek o`lgennen jaqs7raq (B), Bol7st7n` 
gil jermenleri (B). Gilen` o`n`key bal7qlard7n` sultan7n (B), Sawash a`yler ta`nha` 
o`zi ju`z bila`n (A`).  
-ma//-me, -ba//-be,-pa//-pe soraw janapaylar7 ataw7sh ha`m feyil so`zler menen 
dizbeklesip kelip sorawl7q ma`ni an`latad7: Adam demak bila`n insan bolur ma?(A`). 
Du`n ya-du`n ya bolg`an7n` ba, Endi mennen qalg`an7n` ba? (B)  At mu, eshek mu, 
p7raq mu, Jol7n` juw7q mu, j7raq mu? (B).  
-tap, misli, tu`we, goya sal7st7r7w janapaylar7 modal l7q ma`ni beriw ush7n 
jumsalg`an: Ju`regi misli jolbar7s, Nag`7z sherdi izler edim (B), Bol7s tu`we aqsaqal 
ha`m bolmayd7 (O), Tar7 tu`we da`n`gilde joq. Goya mag`an zimistan7w-q7yamet 
(B),  
-a`ne, minekey, qa`nekey, mine, siltew janapaylar7 siltew, na`zerin awdar7w 
s7yaql7 qos7msha ma`nilerdi bildiredi: Ku`n-ku`nnen qap7l7p minekey zaman (K), 
A`ne, sonday bold7 tilek (B), Bul du`n ya qa`nekey aq7r, Ku`nelter me g`a`rip paq7r 
(B).   
 
š44. Qaraqalpaq a`debiyat8 klassikleri sh8g`armalar8 tilinin` so`zlik quram8 
 

 
164
Qaraqalpaq klassik shay7rlar7 sh7g`armalar7 tilinin` so`zlik quram7 tariyx7y sh7g`7s7 
jag`7nan eki qatlamg`a bo`linedi.  
Birinshi qatlam7 ul7wma tu`rkiy tillerine ortaq so`zler ha`m ta`nha qaraqalpaq 
tiline tiyisli leksikal7q birliklerden ibarat. Ekinshi qatlam7n basqa tillerden 
o`zlestirilgen so`zler qurayd7.  
Klassik shay7rlar7m7zd7n` so`zlerdi qollan7w7nda biri ekinshisinen o`zine ta`n 
bolg`an stil lik o`zgeshelik belgileri bar. 
Ma`selen, a`sirese A`jiniyaz do`retpelerinde so`z tan`lawda ha`m olard7 
qollan7wda a`dewir o`zgeshelikler ush7rasad7. A`jiniyaz aw7ll7q medreseni, son` Xiywa 
qalas7ndag`7 Qutl7murat inaqt7n` medresesinde oq7g`an. Oq7m7sl7, axun da`rejesine 
erisken. 
So`z qollan7wda sh7g`7s poeziyas7 da`stu`rlerin jaqs7 o`zlestirgen, arab-
pars7 tillerin belgili da`rejede bilgen. Sonl7qtan da on7n` qos7qlar7nda arab-pars7 
tillerinen o`zlestirilgen abstrakt tu`sinikti an`latatug`7n ko`plegen so`zler jumsalg`an. 
Ko`pshilik qos7qlar7n sh7g`7s klassikleri u`lgisinde, qarapay7m sawats7z xal7q ush7n bir 
qansha tu`siniksiz bolg`an pars7 a`debiy tili menen Orta Aziyal7q tu`rkiy a`debiy tilin 
aralas qollan7w na`tiyjesinde do`retkenligi ma`lim. Berdaq do`retpelerinin` so`zlik 
quram7n7n` o`zgeshelik belgilerinin` biri, ol aw7ll7q medreseni pitkergen. Sh7g`7s 
klassikleri bolg`an Naway7dan sawat ashqan, Fizuliydan du`rler shashqan, 
Maqtumqul7 so`zin tawap etip onnan u`yrengen. Berdaq Orta Aziyal7q tu`rkiy 
a`debiy tilin teren` u`yrengen. Xal7qqa tu`sinikli bol7w7 ush7n ol o`zinin` 
do`retpelerinde Orta Aziyal7q tu`rkiy a`debiy tiline qaraqalpaq xalq7n7n` aw7z-eki 
so`ylew tilinin` elementlerin ken`nen sheberlik penen endirgen. Shay7r &O`zim am7y 
tilim tu`rkiy, joqt7 arab-pars7m ma`nin`[ dep jazad7. Berdaq do`retpelerinde Orta 
Aziyal7q tu`rkiy a`debiy tili menen qaraqalpaq xalq7n7n` so`ylew tilin jaq7nlast7r7wg`a 
umt7lg`an. Solay etip qaraqalpaq milliy jazba a`debiy tilinin` qa`liplesiwine u`lken 
ta`sir jasad7.  
Ku`nxoja ha`m O`tesh, Omar shay7rlard7n` sh7g`armalar7 tilinde de us7 da`stu`r 
ko`rinedi. Al, Jiyen j7raw sh7g`armalar7 qaraqalpaq aw7z eki so`ylew tilinin` 
elementlerinin` bayl7g`7 menen s7patlanad7.  
Klassik shay7rlard7n` sh7g`armalar7n7n` so`zlik quram7nda jumsalg`an ul7wma 
tu`rkiy tillerine ortaq so`zler tu`rkiy tillerinin` tariyx7y rawajlan7w basq7shlar7na 
baylan7sl7. Tariyxtan belgili bolg`an7nday, bizin` eram7zdan bur7ng`7 VII-II a`sirlerde 
tu`rkiy tilleri altay tilleri birlespesinde payda bola baslag`an. Gun da`wirinde (b.e.sh. 
II a`sir - bizin` eram7zd7n` IV a`sirleri) bul birlespeden tu`rkiy, mongol tilleri 
bo`linip sh7qqan. V a`sirden baslap mongol tillerinen aj7ral7p o`z ald7na tu`rkiy til 

 
165
s7pat7nda qa`liplesken. Eski tu`rk tilinin` rawajlan7w bar7s7nda 30 g`a shamalas 
tu`rkiy xal7qlar7n7n` tilleri payda bold7. Qaraqalpaq tilinin` so`zlik quram7n7n` 
qa`liplesiwi de us7 eski tu`rk tilinin` leksikas7n7n` rawajlan7p bay7p bar7w7 menen 
tikkeley baylan7sl7. Bul jag`day klassik shay7rlard7n` do`retpelerinde o`zinin` 
sa`wleleniwin tapqan.  
Klassik shay7rlar do`retpelerinin` leksikas7nda eski tu`rkiy jazba estelikleri bolg`an 
Orxon - Enisey esteliklerinde jumsalg`an ko`plegen leksikal7q birliklerdi ush7rat7wg`a 
bolad7:  ata, aqa, ini, kelin, q7z, og`ul, og`lan, sin`li, tag`, ag`7z, boyun, yanaq, ko`n`u`l, 
sash, y7lq7, kiyim, tab7sg`an, qut, so`zle, yupqa - juqa, ar7g` - taza, su`shig - mazal7, ay - 
ayt, ag`la, elt-et - dos, ken`eres - keneges, ko`lu`k - haywanat(Tk,15),- shad. M7sU` 
Dushpan7n mun`ayt7p, dost7n shad etip(B).Ash7q - yars7z, bu`lbu`l - gu`lsiz, Kiyik - 
sho`lsiz, sona - ko`lsiz, (A`), Adam bir diywana megzer (A`), So`zle ha` bu`lbu`l ziban7m 
(A`). O`zini bilgen q7z - ug`lan, Oynap - ku`lip su`rer da`wran (A`),  Jol boy7na u`ygen 
has7l yu`kimni, Bazarg`a eltkendey ka`rwan bolmad7 (A`), Shiyrin - sheker so`zli, su`shig 
zibanl7, Sa`nem kibi q7psha belleri bard7 (A`), Ag`alar, yar7m ta`riypi, Zulp7 yanag`7na 
tu`ser (A`), Bardur periyzad7 alma yanaql7, La`bi g`unsha, sha`kar kibi dodaql7 (A`), 
Q7tay-q7pshaq, kenegesiw-man`g`7tta, At ko`termes belli begleri bard7 (A`), Kimsenin` q7z - 
ug`l7, kimnin` sin`lisi, (A`). 
M.Qashg`ariydin` &DLT[ miynetinde &su`klin[ (1,415) - q7rg`aw7l, &yanaq[ - 
aw7zd7n` eki ta`repindegi tisler ornat7lg`an ko`mik, jaq (3,386), targ`aq - taraq 
(1,434), ko`zungu` - ayna(3,52), mal-mu`lk - du`n ya (1,73), ordak ha`m t.b so`zler 
ush7rasad7: Arz7wlar ko`zgu`si s7ng`an, Suwlar a`sbek bol7p t7ng`an, (A`), Mal iyesin tabar 
so`z tapsa ju`ye, Sho`binde sha`pahet qus7nda kiye. (A`), G`azl7, qasqaldaql7, ko`li o`rdekli,  
Jeri murg`7zarl7 sho`lleri bardur (A`), Atadan ayr7ld7 g`ulpaql7 ug`lan, Kimsenin` qardash7, 
ug`7l  ha`m q7z7 (A`), Shiyrin so`zli, sujuk tilden ayr7lsa, (A`),  Shad bol7p da`wran 
su`riwge, Payanl7 du`n ya ko`riwge, A`jiniyazg`a zaman kerek (A`). Ma`rt bila`n na`ma`rtni 
ay7rar sawash, Sawash maydan7nda kerek qar7ndash (A`), Shul maydanda jan7n` ketse 
gewde lash, Ma`rt yigitnin` ma`rt qardash7 bolmasa (A`),  Ag`ayin-qar7ndash yad7na 
tu`shse, Naylaj ju`rer ten`i - dos7 bolmasa (A`).  Qara  
dag`n7n` usha bas7, Qarl7 bolur, qars7z bolur (A`), Piste bur7n7n`da tilla` a`rebek, Ekki 
qara ko`zin` ekki ba`ledek (A`),  Ko`n`lim sa`debini bir-bir yazd7r7p, Qayta bastan go`ne 
da`rtim qozd7r7p (A`).  
 
š45. 
Arab ha`m pars8 tillerin o`zlestirilgen so`zler 

 
166
 
a) Qaraqalpaq a`debiyat7 klassikleri sh7g`armalar7 tilinde arab ha`m pars7 
tillerinen kelip kirgen so`zler jumsalg`an. Arab-pars7 so`zlerin eki toparg`a aj7rat7p 
qarawg`a bolad7:  
1. Ha`zirgi tilimizde jumsalatug`7n arab-pars7 so`zleri; 
2. Ha`zirgi tilimizde jumsalmaytug`7n arab-pars7 so`zleri. 
 
&A`zray7l[ islam dinindegi allatalan7n` to`rt perishtesinin` birinin` at7: ma`kay7l, 
jabray7l, israf7l, a`zray7l. M7s: Jan bir gu`ldur solur olsa, A`zray7ld7n xabar kelse, Jan7n` 
ta`nin`din ayr7lsa, And7n o`zge yaman yoqt7 (A`). 
&Janan[ so`zi pars7 tilinen o`zlestirilgen bol7p &q7z[, &jas kelinshek[  ma`nilerinde 
jumsalg`an:  Yaqsh7 bolsa er jigittin` janan7, Ko`kireginde qalmas za`rre a`rman7 (A`), 
Birge ju`rgen q7z7w-jawan, yar-yaran menen ko`risip, Yar bile ha`mdam bol7p ju`rmege 
ku`nler barmeken (A`), Q7z ne bilsin jawan biler (A`). 
&Jawan[ so`zi janan so`zinen kelip sh7qqan. Fonetikal7q o`zgeriske ush7rag`an.  
&Diyxan[ so`zi pars7 tilindegi &deh-aw7l[, &xan-xan[ so`zlerinen kelip sh7g`7p 
G`aw7ld7n` xan7[ degen ma`nini an`latad7: Diyxang`a  jer kerek, tuq7m7w - 
ho`kkiz,Bal7qsh7g`a da`r ya ishra, ya ten`iz (A`).  
&Payg`ambar[ so`zi pars7 tilinen o`zlestirilip &ta`n`riden bendelerge xabar 
keltiriwshi[, pa`yg`am - xat, avar - a`keliwshi degen so`z. Osman, A`liy, to`rt sha`riyar, 
Payg`ambard7n` yaran7 eken (B), 
Bul m7saldag`7 &sha`riyar[ pars7 so`zi bol7p &ull7 patsha[ degendi an`latad7.  
&Rumal[  pars7 so`zi oramal tu`rinde jumsalad7: Re-rumal7n qolg`a al7p, q7ya 
baqqan beri kel (A`). 
Arab-pars7 tillerinen o`zlestirilgen: La`b, a`rman, da`rt: piste, pa`riyzat, xabar, gu`l, 
bu`lbu`l, mehman so`lerine m7sallar: La`blerin` pistedek, tishin` marjand7 (A`), Ko`rgen 
hayran, ko`rmegenge a`rmand7 (A`), Ha`r bir so`zin` da`rtli qulg`a da`rmand7, Xabar7n` 
ber, periyzad7m, yol bolsun (A`), Bu`lbu`l gu`lnin` butag`7nda, Besh - on ku`n mehmana 
megzer (A`). 
&Mal[ so`zi arab tilinen o`zlestirilgen. Sat7latug`7n zat, buy7m, mu`lk ma`nisinde 
ul7wma ma`nide jumsalad7: Bir ku`n al7p ketse mal7n bergeni, Misli qush qash7rg`an 
qa`lpe yan`l7d7 (A`).  
b) Klassik shay7rlard7n` sh7g`armalar7nda ha`zirgi tilimizde jumsalmaytug`7n 
to`mendegi arab-pars7 so`zleri jumsalg`an: 

 
167
&sa`ra`fraz[ so`zi pars7 tilinen o`zlestirilgen so`z bol7p &gewdesin tik uslap 
ju`retug`7n, adam[  degen  ma`nini an`latad7: Sa`ra`fraz qa`wmeti, sa`daf da`ndanl7, 
Bash7nd7n ayaq7 a`dep-ikraml7 (A`). 
Bul m7saldag`7 &sa`daf da`ndanl7[ so`z dizbegi &tisleri sa`deptey[ degen ma`nini 
bildiredi. 
&Sayyad[ so`zi arab tilinen o`zlestirip &an`sh7[ degen ma`nini an`latad7: 
Tug`r7mda talp7ng`an alg`7r baz edim, Qa`lpe - sayyadlar7m maman bolmad7 (A`). 
&Girdob[ so`zi fars7 tilinin` elementi bol7p &iyirim, yag`n7y suwd7n` iyirim tart7p 
aylan7p ag`7w7n[ an`latad7: Ag`a begler ko`n`lim jetim, Ash7lmas dumana megzer, Bir 
bas7mdag`7 ha`siretim, Girdabl7 ummana megzer (A`). 
Bul jerde &umman[ so`zi arab tilinen o`zlestirilgen so`z bol7p &ten`iz[ degen 
ma`nini an`latad7: Demek bul qos7q qatarlar7nda &ha`siretim iyrim tart7p turg`an 
ten`izge megzeydi, ha`siretim sheksiz[ degen ma`ni  bildirilgen. 
&Mashhargoh[ so`zi arab-pars7 tilinde diniy tu`sinikke baylan7sl7 G`aq7rzaman 
waqt7nda adamlar toplanatug`7n maydan, jer[ degen ma`nini bildiredi: Ma`shha`r 
ku`ni yoldash bols7n iyman7n`, G`amxor7m, atajan, pa`tiya ber endi (A`). 
&Malul[ so`zi arab tilinen kelip kirgen so`z bol7p eki tu`rli ma`nide jumsalad7:  
1) qayg`7, qapa. 2) har7g`an, sharshag`an. 
Meni ketti deyub ko`zden yash to`kip, Boyn7n` bur7p ma`lul bol7p g`am yema (A`), 
Allag`a tapsh7rd7m ug`l7m men seni, Ma`lul olup, ag`lamay7n qal imdi (A`). 
&Fano[ so`zi arab tilinen o`zlestirilgen so`z bol7p &qayt7s bol7w, qaza tab7w[ 
ma`nilerin an`latad7, klassik shay7rlarda bul so`z bir qansha semantikal7q o`zgeriske 
ush7rap  &o`tkinshi[, &yalg`ansh7[ ma`nilerinde jumsalg`an7n ko`remiz: Men a`ylesem 
bir-bir bayan, Paniy ermish oshbu jahan. ‰skender, Rustemi da`stan, Ol ha`m tiri yu`ren 
yoqt7 (A`). 
Bul jerde ‰skender - Aleksandr Makedonskiy, Rustam7 da`stan - Firdawsiydin` 
&Shahnama[ da`stan7n7n` basl7 qaharman7 Rustem. &Rustam[ pars7 so`zi bol7p eki 
komponentten ibarat: rus, rust - qatt7, bekkem degendi, tahm - ku`shli, ma`rt, bat7r 
degendi an`latad7. 
‰slam dinindegi ra`wiyatlarda s7qmar Qarun bay haqq7nda, saq7y Hatamtay 
haqq7nda an`7z a`n`gimeler ko`plep ush7rasad7. Nann7n` qa`dirine jetpegeni, nand7 
tepkenligi ush7n Qarun bayd7 jer jutqanl7g`7 ayt7lad7. Hatamtay barl7q bayl7g`7n, 
jarl7larg`a u`lestirip ash - jalan`ashlard7n` tamag`7n toyd7r7p saq7yl7g`7 menen at7n 
sh7g`arg`an:  Du`n yan7 y7g`nag`an Qarun, An7 ha`m yer yutt7 bir ku`n, O`ter insan 
du`rkin-du`rkin, Hesh kim tulg`a bolan yoqt7 (A`). 

 
168
A`jinizd7n` bir qos7g`7 &Ha`r kim Hatam bolur pan7y du`n yada[ dep atalad7. Ha`r 
kim Hatam bolur pan7y du`n yada, Bar bolsa da`wleti ha`m de himmeti (A`), Shar 
ta`repdin mehman kelse, ku`tmege, A`welha` yigitke himmet - hal kerek (A`). 
 
Bul jerdegi &himmet[ arab so`zi bol7p &saq7yl7g`7, ma`rtligi[ degen ma`nini 
bildiredi. 
&Madar[ so`zi arab tilinde bir neshe ma`nilerdi bildiredi: Birinshiden, &oq[ 
ma`nisin, ekinshi tiykar, su`yenish, aw7spal7 ma`nide ku`sh-g`ayrat ma`nisinde 
jumsalatug`7n so`z. Bul so`z A`jiniyazda ush7rasad7: Jigit kerek da`r ya kibi tashmag`a, 
Kewil pa`rwaz eter ko`kke ushmag`a, Belge madar taq7p, kewil ashmag`a, A`depli - 
ikraml7 ug`7l zat kerek (A`), Hajiniyaz aytar, to`kme ko`z yash7n`,Senin` bel ma`dar7n`, 
ko`n`il quwan7sh7n` (A`). 
&Za`n`[ pars7 tilinen o`zlestirilgen so`z bol7p &hayal[ degen ma`nini an`latad7: 
Jigitke a`rebi at kerek a`welha, Ekinshi za`n` kerek xoshirey ziyba (A`). 
&Zebo[ pars7 so`zi bol7p &sul7w,sh7rayl7[ degendi an`latad7. 
&Na`g`ma`t[ so`zi arab tilinen o`zlestirilgen, &sawg`a, s7yl7q[ degen ma`nini 
an`latad7: Jaqs7 qatun eru`r quda na`g`mat7,  Yalg`ansh7da ja`nnet penen ten` bolur (A`). 
&Gardan[ so`zi pars7 tilinen o`zlestirilgen &moy7n[ degendi an`latatug`7n so`z: 
Tille ha`ykel ga`rdan7n`a taqarsan`, A`l qaws7r7p, qushaq ashqan, sa`wdigim (A`). 
&Ra`g`na[ pars7 tilinen o`zlestirilgen gu`ldin` bir tu`rinin` at7: Qa`lem qas, qara 
ko`z, qa`ma`a`ti # ra`g`na, &osh jigitke kerek bir yar7 ziyba (A`). 
&Ka`tib[ arab so`zi bol7p, &qol jazba nusqalard7 ko`shirip jaz7wsh7 adam[ 
ma`nisinde jumsalad7: Zeyin etsen`iz an7n` qa`lem qashlar7, Ka`tib qa`lem menen s7zg`an 
yan`l7d7 (A`). 
&Baz[ pars7 so`zi bol7p &qus[ degen ma`nini an`latad7: Xosh su`wret xosh a`dep, bir 
alg`7r bazdur, M7sal7, baq7sh7 lash7n yan`l7d7 (A`), Tug`r7mda talp7ng`an alg`7r baz edim 
(A`). 
&N7sp7 sha`b[ so`zi pars7 tilinen o`zlestirilgen so`z bol7p n7sp7 - yar7m7, sha`b - 
tu`n, yag`n7y tu`nnin` yar7m7nda degen ma`nini an`latad7: N7sp7 sha`b keldim 
qash7n`a nazl7 janan7m oyan (A`).  
&Anvar[  so`zi arab tilinde ten`iz haywanatlar7nda bolatug`7n xosh iyisli zatt7 
bildiredi: 
&Anvarin tu`n[ so`z dizbegi - arab tilinde &jag`7ml7 tu`n[ degendi an`latad7. Bul 
so`z A`jiniyazda  to`mendegi qos7q qatarlar7nda ush7rasad7: 
Sham - sh7rag` yaqt7m bash7n`a, nuwr7 a`nwar7m oyan (A`). 

 
169
&Mahi taban[ so`zi pars7 tilinen al7ng`an bol7p &go`zzal- yar[ degen ma`nini 
an`latad7: Ko`zlerimnin` ra`wshan7, mah7 taban7m oyan. &Mah[ so`zi tuwra ma`nisinde 
pars7 tilinde &ay[ degendi an`latad7: Mahi safar - sapar ay7.  
&Afg`an[ so`zi iran tillerinen o`zlestirilgen bol7p &qayg`7, ha`siret[ degen 
ma`nilerde jumsalad7: Jol7nda zar a`ylegen, a`y misli afg`an7m oyan (A`). 
 
&Zulp[ so`zi pars7 tilinen o`zlestirilgen bol7p A`jiniyaz sh7g`armalar7nda 
&tul7mshaq[ degen ma`nini an`lat7w ush7n jumsalg`an: Ag`alar, yar7m ta`riypi, Zulp7 
yanag`7na tu`ser (A`). 
&Ha`nuz[ so`zi pars7 tilinen o`zlestirilgen, &elege shekem[ degen ma`nini 
an`latad7: Ha`-ha`nuz tapalmad7m seni sergizdanl7 gezip (A`).  
&Ma`ptun[ so`zi pars7 tilinen kelip kirgen so`z &tutq7n[ degen ma`nide jumsalg`an: 
Ziyward7 zar y7g`lat7p, ma`ptun etken beri kel (A`). 
&T7yg`7  ja`llat[ so`zi pars7 tilinen kelip kirip A`jiniyaz qos7qlar7nda aw7spal7 
ma`nide jumsalg`an &ko`zinin`, na`zerinin` o`tkirligi ja`llatt7n` t7yg`7, yag`n7y 
p7shag`7n7n` o`tkirligindey[ degen ma`nini bildiredi: Ha-haya sha`rmim ketipdur 
t7yg`7 ja`llad7n` bilen (A`). &Denem ol go`zzald7n` ko`z qaraslar7nan tilkimlenip at7r[ 
degen ma`ni kelip sh7g`ad7. (&Sha`rm - teri[) 
&Shahsuwar[ so`zi pars7 tilinen o`zlestirilip &jolg`a atlang`an shahzada, shahd7n` 
q7z7[ ma`nisin an`latad7. A`jiniyazda aw7spal7 ma`ni de &menin` kewil patshal7g`7mn7n` 
shahzadas7[ degen ma`nini an`lat7p keledi: Nun # na`pis qamqan7 kiygen shahsuwar7m, 
kel beriy (A`). 
Bul m7saldag`7 &na`pis[ arab so`zi bol7p &na`zik[ degen ma`nini an`latad7. 
&Shams, ka`mar[ so`zleri arab tilinen o`zlestirilgen so`z bol7p &shams - quyash[, 
&ka`mar - ay[ degendi bildiredi: Jamal7n` bir ko`rip kettim dima`rdan, Ju`zimni u`girdim 
shamsi-qamardan, O`zimdi bezdirip sab7r - qarardan, Sab7r7w - qarar7md7 mennen 
bezdirer (A`). 
&Falak[ so`zi arab tilinen o`zlestirilgen so`z bol7p &aspan, ko`k[ degen ma`nini 
an`latad7. A`jiniyazd7n` qos7qlar7nda bul so`z aw7spal7  &ta`g`dir[ ma`nisinde 
jumsalg`an:  Fa`leknin` oy7n7 - Jayxun girdab7, Bir ta`ba`ssum etsen` ko`n`limnin` tab7, 
Ishq7 la`shkerinin` da`hshat serkab7, Bul amanat jand7 ta`nnen bezdirer (A`), Zal7m pa`lek 
zul7m7n menen, Q7ld7n` bizdi hayran endi (A`). 
&Ka`pir[, &mus7lman[ so`zleri arab tilinen o`zlestirilgen bol7p, ka`pir-isenbewshi, 
musl7man-iseniwshi degen ma`ni an`latad7. Ka`pir ko`zin` mus7lmand7 azg`7r7p, Biyshara 
Ziyward7 dinnen bezdirer (A`).  

 
170
&Kamron[ so`zi pars7 tilinde &maqsetine erisken, bax7tl7[ degen ma`nide jumsalad7: 
Ka`miren katibi yazarlar xat7n, Allam bersin bendesinin` murad7n (A`). 
&Shamshod[ so`zi fars7 tilinde uz7n, jin`ishke, ag`ashlard7n` bir tu`rinin` atamas7. 
A`jiniyazd7n` sh7g`armas7nda &qa`ma`a`tin` shamshad[ degen so`z dizbegi &boy7, 
qa`wmeti shamshad ag`ash7na uqsas, uz7n ha`m jin`ishke[ degen ma`nini an`lat7p 
kelgen:  Seni ko`rsem bolur menin` ko`n`lim shad, Jahann7n` g`amiydin bolurman azad, 
Nazakat bab7nda qa`ma`tin` shemshad,Sendin o`zge u`lfiqar7m yoq menin` (A`), 
Sha`mshad7 qa`mat7 zerge jasan7p, Meni otqa yaq7p ketti shul pa`riy (A`). Bul qos7q 
qatarlardag`7  &u`lfikar7m[ pars7 so`zi bol7p, &kewil jaq7n7m, s7rlas7m[    degen  ma`ni 
bildiredi.  
&Giryan[ so`zi arab tilinen o`zlestirilgen[ko`z jas[ degen ma`ni beredi. &Biryan[ 
so`zi pars7 tilinde &ku`ygen[ degen ma`ni bildiredi. &Hijran[ arab so`zi bol7p 
G`ayral7q, judal7q[ degendi an`latad7. T7nbas keshe-ku`ndiz ko`zim giryan7, Bol7pman 
men an7n` bag`r7 biryan7, Jismimdi o`rtedi dag`7-hijran7 (A`).  
Bul m7saldag`7 &jism[ arab so`zi &dene, gewde[ degendi bildiredi. 
&Mu`shki, a`nweriy[ so`zleri &xosh iyisli, su`ykimli[ degen ma`nilerde jumsalg`an. 
Bul elde ko`rmedim an7n`dek dilbar, Kesheni aq yu`zi a`yler mu`na`wwa`r. Kiygen lipaslar7 
tamam7la zer, Siya-zulp7 eken mu`shki, a`nwariy (A`).  
&Eram[ so`zi arab tilinen o`zlestirilgen. ‰slam dinindegi ra`wiyatlarg`a 
qarag`anda, Jemen ma`mleketinin` padshas7 Shaddat ta`repinen payda etilgen, 
jetistirilgen a`psanalarg`a aylang`an bag`.Nasraniy diniy isenimdegi adamlar aras7nda 
&garem[, qaraqalpaq aw7zeki so`ylew tilindegi &ha`rem[ so`zlerinin` etimologiyal7q 
kelip sh7g`7w7 us7 so`z benen baylan7sl7. M7s: Ju`z a`lwan dolanur qa`ddini du`zep, 
Na`zerlep  qirpigin  oq  kibi  gezep,  La`yli,  Zuhra,  Sa`nem  kibi  xosh  a`dep,  Bag`  a`remge 
mu`na`sipdur shul pa`riy (A`).  
&Sa`hibi ta`miz[ so`z dizbegi pars7 tilinen o`zlestirilgen, ma`nisi &ull7 aq7l, parasat 
iyesi[ degendi an`latad7.  &Badi sabo[ so`z dizbegi de pars7 tilinen o`zlestirilgen,(bad-
tan`, sabo-samal) &tan` samal7[ degen ma`nini an`latad7: M7sal7: La`yli, Zulayxadek ol 
sa`hib ta`miz,  Badi saba bol7p esti de ketti (A`).  
&Sha`msi jadu ja`llad[ so`z dizbegi de pars7 tilinen o`zlestirilgen, &ko`zleri s7yq7rl7, 
ja`llad kibi tutq7n etedi[ degen ma`nide jumsalg`an: Sa`msi jad7w ja`llad, qashlar7 
ka`man, Qoyd7 siynemize yu`z m7n` dag` a`lem (A`).  
&‰stinod[ so`zi arab tilinde &da`lillew, tiykarlaw[ ma`nisinde jumsalatug`7n so`z. 
A`jiniyaz sh7g`armalar7nda bul so`z G`ay7p, gu`na[ ma`nisinde bir qansha 

 
171
semantikal7q o`zgeriske ush7rag`an tu`rinde jumsalg`an: Naz a`yleyub sujik tilli ol 
sa`nem, Man`a bir istanat taqt7 da ketti (A`).  
&Sanam[  arab so`zi, &go`zzal, ash7q yar, q7z[ ma`nisinde jumsalg`an. Bul so`z  
evrey tilinin` elementi esaplanad7. Son`g`7 da`wirde xristian diniy isenimdegi xal7qlar 
aras7na tarqalg`an. Xristian dininde adamlar s7y7natug`7n &ikona, ilah[ ma`nisin 
an`latad7. 
&Ustixan[ so`zi pars7 tilinde &su`yek[ degen ma`nini an`latad7: G`a`mza bila`n 
baq7p ayg`an qa`lam7, Tamam ustixan7m yaqt7 da ketti (A`).  
&Gu`lgu`n[ pars7 so`zi bol7p, &gu`l ren`[, &q7z7l[ degen ma`nini bildiredi: Gu`lgu`n 
qiyip, ma`stan bas7p kelen q7z, Xabar berin`, periyzad7m, yol bols7n (A`), U`stin`e kiygenin` 
beshbent padshay7, Taw7s ren` ko`ylekin` gu`lgu`n daray7 (A`).  
&&ussa[ pars7 so`zi, &qayg`7, ha`siret[ degen ma`nini bildiredi: Ha`r so`zin`de m7n` 
naz etip o`ltu`rme, &ussa bila`n yu`rekimni tolturma (A`).  
&Siyna[ so`zi pars7 tilinen o`zlestirilgen, &ko`kirek[ degen ma`nige sa`ykes keledi: 
Siynemdi siynen`e qoysam bir zaman, Za`rre g`ubar qalmas, ko`n`ilde a`rman (A`). 
Bul m7saldag`7 &g`ubar[ so`zi pars7 tilinde &guvaro[-  &sin`imli[, &jag`7ml7[ degen 
ma`nide jumsalatug`7n so`z. 
&Miyan[,  so`zi pars7 tilinde &beli[, &ortas7[ degen ma`nini an`latatug`7n so`z: A`li 
tarq7nal7, na`zik miyanl7m, Xosh pa`him, xosh su`wret, piste dahanl7m (A`).  
&Ga`rdun[ so`zi pars7 tilinde eki tu`rli ma`nide jumsalad7:  
1) aspan, falak, ko`k, 2) du`n ya, a`lem, ja`ha`n. M7sal7: Qald7m ayral7q 
da`rdinde, Bash qoyub g`amn7n` ga`rdinde, Ha`r kim o`zinin` yurt7nda, Da`wletli sultana 
megzer (A`). A`jiniyaz sh7g`armas7nda bul so`z qayg`7 a`leminde, qayg`7 du`n yas7nda 
degen ma`nini an`lat7p tur. 
&Firaq[ so`zi arab tilinen kelip kirgen so`z bol7p G`ayral7q[ degen ma`nini 
bildiredi:  Hazar shektim y7raqd7n, Murad7m istedim haqd7n, O`rtenib da`rdi f7raqd7n, 
Jol7nda pa`rwana megzer (A`). 
Bul jerdegi & pa`rwana & so`zi pars7 tilinde &parvana[ tu`rinde jumsal7p, -shug`la  
yamasa  sh7ra a`tirap7nda aylan7p ush7wsh7 sh7b7n-shirkeydin` bir tu`rin  bildiredi. 
Mehriban, mushfuq so`zleri arab tilinen kirgen so`zler bol7p mehr - so`zi tuwra 
ma`nisinde &quyash, a`ptap[ degen ma`nilerdi bildiredi, aw7spal7 ma`nide, mehriban,  
g`amxor, qa`wender[ ma`nisin bildiredi. &Mushfiq[ so`zi bul so`zdin` sinonimi bol7p, 
&mehriban, reyimli, g`amxor[ degen ma`nini an`lat7p keledi: Aylan7p kelgenshe 
bolg`aysan` aman, Mehriban, mushf7q7m, atam, xosh imdi (A`).  

 
172
&Subh7[ so`zi arab tilinen kelip kirgen so`z, ma`nisi, tan` azang`7 waq7t[ 
ma`nisinde jumsalad7: G`ap7l olma, yad et haqn7 subh7-sham, Haqt7n` zikiri bila`n 
bolg`aysan` dawam (A`). Bad7 saba bol7p esti de ketti (A`) 
&Mahzun[ so`zi arab tilinen kelip kirgen, mun`l7, qayg`7l7, g`aml7 degen ma`nini 
an`latad7:  Ko`zin`din yash to`kip bolmag`7l ma`hzun, g`am shekip xal7qn7 a`yleme za`bu`n 
(A`).  
&Za`bu`n[ fars7 so`zi bol7p G`a`zzi[, &zay7p[ degen, aw7spal7 ma`nide to`men 
awhal, pa`s jag`day degen ma`nide jumsalad7. &Xun, xunaba[ so`zleri fars7 tilinen 
kelip kirgen tuwra ma`nisinde &qan ha`m za`ha`r, uw[ ma`nisinde, aw7spal7 ma`nide 
G`aq7ret, q7ylan7w[ degen ma`nini bildiredi: 
Xunaba  -  qanl7  ko`z  jas:  Mollalar  xun  shekip  xatlar7n  yazar,  Boyn7nda  potas7 
da`rwish el gezer (A`), Meni ketti diyub, jan7m ag`lama,  Xunabalar yut7p bag`r7n` 
dag`lama (A`), Qa`ddin`ni bu`kmegil xunaba yut7p, Gu`l yu`zin` sold7rma hesh matam tut7p 
(A`). 
&Futa[ so`zi pars7 tilinde &belge bir neshe ma`rtebe ayland7r7p oralatug`7n uz7n 
belbew[ degen ma`nini an`latsa, A`jiniyaz sh7g`armalar7nda derwishlerdin` moyn7na 
tag`7p ju`retug`7n buy7m7nin` at7 s7pat7nda jumsalg`an: 
&La`wliw - na`ha`ri[  arab tilinen kirgen so`zler: -layl-tu`n, nahar-ku`ndiz degendi 
bildiredi: Ash7qlar ag`layur La`yliw - na`ha`ri, Qara ko`zli, qa`ddi dald7n ayr7lsa (A`).  
&Bena`g`a ma`wit olmaq[ so`z dizbegi &qazalansam, qayt7s bolsam[ degen ma`nide 
jumsalg`an:  Ba`nag`a ma`wit olsam, bolg`aysan` raz7, Boyn7n` bur7p, Hu`rzadajan g`am 
yeme (A`), Ma`wit olsan`, iyman7n` bolg`ay joldas7n`, g`amxor7m, atajan, qol7n` ber endi. 
&Zabon[ so`zi pars7 tilinde &til[ degen ma`nini bildiredi, A`jiniyazda &ziban[ 
tu`rinde ush7rasad7: Men ketermen du`n ya ush7n bash al7p, Ziban u`zre so`zler so`zim 
qal endi (A`).  
&Ruz[ - pars7 tilinen kirgen so`z bol7p &ku`ndiz[ degen ma`nini bildiredi: Qayg`7 
birle kesher ug`l7n` sha`b - ruwz7, &ussa bila`n zap7randek gu`l yu`zi (A`). Bul m7saldag`7 
&sha`b[ - tu`n, ruz - ku`ndiz, zap7ran - sar7-sarg`7sh degen ma`nini bildiredi. 
&Darig`a[ so`zi pars7 tilinen kirgen so`z bol7p bizin` tilimizdegi G`a`tten`[ 
so`zinin` ma`nisine sa`ykes keledi, o`kiniwdi bildiredi: Ah dariyg`a, waq darig`, m7n` 
san7 a`rman sh7qt7 jan (A`).  
Bul elde ko`rmedim shun7n`dek dilbar, Kesheni aq yu`zi a`yler mina`wwar (A`).  
&Mina`wwar[ so`zi arab tilinen o`zlestirilip, &jaqt7l7[, &nurlang`an[ degen ma`nini 
bildiredi.  

 
173
A`l qaws7r7p, qushaq ash7p naz etken, Ba`lki bes ku`n w7sal7nda shad etken (A`). 
&?7sal[ so`zi &wa`delesken jer, gezlesiw, ush7ras7w orn7[ ma`nisin bildiredi.  
Bag`r7 kan, nata`wan bolg`an sa`wdigim (A`).  
Bul m7saldag`7 &nata`wen[ so`zi &da`rmans7z, ha`lsirgen[ degen ma`nini bildiredi. 
O`zi ha`m bolm7shdur q7rq ka`nizge bas, Bastan ayaq siyahlar7 q7rm7z7 (A`). Bul 
m7saldag`7  &siyah[ so`zi arab tilinde &sihi[ - qa`wmeti, qa`ddi - dal7 degen ma`nini 
bildiretug`7n so`z. 
 Shamsh7rag` yaqt7m bash7n`a, nuwr7 a`nwar7m oyan (A`), Ko`zime uyq7 almay7n, zar 
ag`laben sham7w-sa`ha`r (A`).  
&Sham[ so`zi tu`ngi waq7t degendi bildiredi. &Namazsham[ - Sham namaz7 - 
ku`n batqannan keyin oq7latug`7n namaz. &Shamsh7rag`[ - tu`nde sh7raq jaqt7m degen 
ma`nide.  Sayla sunma a`lin`, asmana pitken aya sen, Post7 la`tten`ni su`dra`ma, w7slat 
ol7nmas jaya sen, Ga`r seni saqpan ile, atsa hawag`a ma`yil eten, A`htimal tu`shsen` kelip, 
ten`iz teyinde laya sen, Ash7g`7n` ma`ttal bol7p, bash7n`da tur, yar7m oyan (A`). Bul 
m7saldag`7 so`zler to`mendegi ma`nilerdi bildiredi: Say7l, aspang`a pitken ayg`a 
qol7n`d7 us7nba, Go`ne da`wrish post7nd7 (qartayg`an denen`di) ush7ras7w o`tetug`7n  or7ng`a 
su`yreme, Egerde seni saqpan menen, aspang`a atsa, o`zine eriksiz bag`7nd7rg`an, ‰timal  
ten`iz tu`bindegi 7layg`a sen kelip tu`ssen`, Ash7g`7n` tayar bol7p, bas7n`da tur yar7m oyan. 
O`mirimnin` qasr7 y7q7lg`an, Ig`bal kesas7 to`kilgen (A`). 
&Qasr[ so`zi &qorg`an, qala[ ma`nisin bildiredi. Kime aytay arz7w - hal7m, 
Ko`n`limde ko`p q7yl7 qal7m, O`tken o`mir - mah7 - sal7m, Belli bolur - belsiz bolur. Bul 
m7saldag`7 pars7 tilindegi &mah[ - ay, &sal[ - j7l degendi bildiredi, salu - mahi - j7llar - 
aylar.