Iqtisodiyotimizda so‘nggi yillarda Vazirlar Mahkamasining 13 fevral 2009-yildagi majlisida ta’kidlaganidek

Nazorat savollari:

1. 
   Oksillar nima?
   
2. 
   Oksil mikdorini aniklash
   
3. 
   YOglarni mikdorini aniklash
   
4. 
   Triglitseridlar va mumlar kanday moddalar
   

Tayanch suz va iboralar: triglitserid; ekstraksiya; keldal usul

MAVZU № 15 ОЗИҚ-ОВҚАТ MAXSULOTLARI TARKIBIDAGI VITAMINLAR

Reja:

1. 
   Озиқ-овқат maxsulotlari tarkibidagi vitaminlar
   
2. 
   Suvda eriydigan vitaminlar va ularni aniklash
   
3. 
   YOgda eriydigan vitaminlar va ularni aniklash
   
4. 
   Озиқ-овқат maxsulotlari tarkibidagi fermentlar va ularni aniklash usullari
   

Vitaminlar haqidagi ta’limot –vitaminologiya – hozirgi vaqtda mustaqil fan tarmog‘idir, vaholanki bundan 100 yil oldin organizmning normal hayot kechirishi uchun oqsil, uglevod, yog‘lar, mineral moddalar va suvning qabul qilinishini etarli deb hisoblaganlar. Lekin amaliyot va tajribalarning ko‘rsatishicha organizmning normal rivojlanishi va o‘sishi uchun bu moddalarning o‘zi etarli emas ekan. Ovqat tarkibida qandaydir moddalarning etishmasligi bilan sodir bo‘ladigan kasalliklar epidemik xarakterga ega bo‘lganlar.  X1X asrda singa kasalligidan letal xolatlar 70-80%ga etgan. Ayni shu vaktda beri-beri kasalligi Janubiy-SHarkiy Osiyo va YAponiya davlatlarida keng tarqaldi.  YAponiyaning 30%ga yaqin aholisi shu kasal bilan kasallangan. YApon shifokori K.Takaki go‘sht, sut va yangi sabzovotlarda beri-beri kasalligining oldini oladigan modda bor degan xulosa kelgan.²¹

Vitaminlar haqidagi ta’limotning rivojlanishi N.Lunin nomi bilan bog‘likdir, u ovqatlanish haqidagi fanda yangi yunalishni ochdi. U ovqat tarkibida oqsil, uglevod, yog‘, tuz va suvdan tashqari hayot uchun zarur bo‘lgan almashtirib bo‘lmaydigan qandaydir noma’lum moddalarning ham bo‘lishi kerak degan xulosaga kelgan. K.Funk tomonidan birinchi marotaba kristall holatda ajratib olingan, beri-beri kasalligining rivojlanishining oldini olgan modda organik modda bo‘lgani va o‘z tarkibida aminoguruxini saqlagani uchun K.Funk  bu noma’lum moddalarni vitaminlar deb atashni taklif etgan (lat.vita-hayot), ya’ni hayot aminlari. Xaqiqatda vitaminlar ovqatning ko‘shimcha shart bo‘lgan omillari bo‘lib, ularning ko‘pchiligi o‘zining tarkibida aminoguruxini saqlamasa ham vitaminlar deb nomlash biologiya va tibbiyotda mustahkam saqlanib kolgan.
Tirik a’zolarning hamma turi ham, masalan, bir qator bakteriyalar va o‘simliklar tashqaridan vitaminlarning kiritilishiga muxtoj emas. Vitaminlarning ba’zilari ma’lum chegarada hayvonlarda ham sintezlanadi. Masalan, dengiz cho‘chqasi, odam va boshqa primatlar S vitamini (askorbin kislota) ni sintez qila olmaydi, binobarin, ular singa bilan kasallanadi. Buning aksicha kalamushlar S vitaminini glyukozadan sintez qila oladi, ularda singa kasalligi paydo bulmaydi. Odam a’zolarida ko‘pchilik vitaminlar sintezlanmaydilar, bir qanchalari ichak mikroflorasi tomonidan va to‘qimalarda kam mikdorda sintez qilinadi. SHuning uchun ham ular doimo ovqat bilan kiritilib turishi zarur. Vitaminlar a’zolarda fermentlarning protsetik qismi — kofermentlar tarkibiga kirib, moddalar almashinuvi jarayonida ishtirok etadi. Vitaminlarning fermentlar bilan bog‘liqligini birinchi marotaba 1922 yilda akad. N.D.Zelinskiy ko‘rsatib bergan.