O‘zbekistоn respublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi z. T. Karabayeva

5.5-rasm. NFκB tizimi ko‘plab yallig‘lanish holatlarida qatnashadi va odam 
sog‘ligida muhim ahamiyatga ega. 

---

127 
5.3. Xulosa 
 
O‘tgan 4-bobda ksenobiotik ta’siri davomida qanday mexanizmlar ishla-
shini ko‘rib chiqqan edik. Hujayraichi muhitidagi kimyoviy murakkablik va 
makro-molekular turfa xilliklar sabab, ko‘pgina reaktiv vositalar bir qancha 
hujayralarga hujum qilishi va shu tarzda hujayra o‘tkazish yo‘llarida turli o‘zga-
rishlarni yuzaga keltirishiga guvoh bo‘ldik. Bu bobda biz yana shuni bilib oldikki, 
hujayralar bu zaharli birikmalarga nisbatan unchalik ham “rahmdil” emas ekan,
chunki ularda turli sezish tizimlari mavjud bo‘lib, ular ksenobiotiklarni hara-
kat vaqtida aniqlab, ham toksikokinetik, ham toksikodinamik fazalarda ularga 
qarshi transkriptsiya reaksiyalarini ishga tushiradi. Toksikantlarning biologik 
tuzilmalarga yetkazadigan xavfli ta’siri ortidagi muhim mexanizmlarni yuqori 
baholab, va bunday shikastlanishlarga nisbatan hujayralarning qarshi harakat qila 
olish qobiliyati mavjudligidan xabardor bo‘lgan holda, endi odamning muayyan 
organlarida kimyoviy moddalar keltirib chiqaradigan toksik reaksiyalar turlarini 
aniqlaymiz. 
Nazorat savollari 
1. Organizmning zaharlanishiga qarshi kurashishida moslashuvning roli 
qanday? 
2. Toksikokinetik moslashuv reaktsiyalari nimalarni o‘zgartiradi? 
3. Ksenobiotiklarning CYP 450 induksiyalalanishidagi roli. 
4. Aril uglevodorod retseptorining vujudga kelishiga nima sabab bo‘ldi? 
5. Peroksisom prolifekator retseptorlari qanday vazifani bajaradi? 
6. PXR va CAR ksenosensorlarining odam farmakologiyasidagi ahamiyati. 
7. Ksenosensor aktivatorlari qaysi yo‘llar bilan aniqlanadi? 
8. Ksenosensor ishtirok etmaydigan CYP induksiyalanishida qandaq 
moddalar kerak bo‘ladi? 
9. Konyugativ metabolizmning induksiyalanishida qaysi moddalar ishtiro-
kida vositachilik qiladi? 
10. Moslashuv toksikodinamik reaksiyalar haqida tushuntirib bering. 

---

128